Trẻ bị tăng động có biểu hiện gì? 6 dấu hiệu nhận biết sớm

Nhiều cha mẹ thường nhầm lẫn giữa sự hiếu động tự nhiên của trẻ với rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) – một vấn đề phát triển thần kinh có thể ảnh hưởng đến hành vi, học tập và cảm xúc của con. Việc hiểu rõ trẻ bị tăng động có biểu hiện gì là bước đầu tiên giúp cha mẹ nhận biết sớm và hỗ trợ con đúng cách. Cùng FPT Schools tìm hiểu 6 dấu hiệu phổ biến nhất giúp phụ huynh dễ dàng phân biệt giữa “hiếu động bình thường” và “tăng động cần can thiệp”.

Bệnh tăng động ở trẻ em là gì?

Bệnh tăng động ở trẻ em (tên đầy đủ là rối loạn tăng động giảm chú ý – ADHD) là một rối loạn phát triển thần kinh khiến trẻ khó tập trung, hiếu động quá mức và hành động bốc đồng. Đây không phải là “tính nghịch ngợm” thông thường mà là một tình trạng cần được theo dõi và can thiệp đúng cách.

Trẻ bị tăng động thường khó ngồi yên, mất tập trung trong học tập, dễ nổi nóng hoặc làm gián đoạn người khác. Những hành vi này không xuất phát từ cố ý mà do não bộ của trẻ gặp khó khăn trong việc điều khiển sự chú ý và kiểm soát hành vi.

Nếu được phát hiện sớm và hỗ trợ đúng cách, trẻ tăng động hoàn toàn có thể học tập tốt, hòa nhập xã hội và phát triển bình thường như các bạn cùng trang lứa.

>> Xem thêm: Bệnh tăng động là gì? Dấu hiệu nhận biết và cách giúp trẻ cải thiện

Bệnh tăng động và hiếu động khác gì nhau?

Nhiều cha mẹ thường băn khoăn không biết con mình chỉ hiếu động bình thường hay đã có dấu hiệu của rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD). Hai khái niệm này nghe có vẻ giống nhau nhưng thực tế lại hoàn toàn khác biệt. 

Việc phân biệt rõ bệnh tăng động và hiếu động giúp cha mẹ hiểu đúng về hành vi của con, tránh lo lắng quá mức hoặc bỏ qua thời điểm can thiệp cần thiết.

>> Xem thêm: 10 cách dạy trẻ tăng động giúp con bình tĩnh, tập trung và phát triển tích cực

Trẻ bị tăng động có biểu hiện gì?

Việc hiểu rõ trẻ bị tăng động có biểu hiện gì là bước quan trọng giúp cha mẹ nhận biết sớm và có hướng hỗ trợ phù hợp, giúp con phát triển toàn diện cả về trí tuệ lẫn cảm xúc.

Khó tập trung trong học tập và sinh hoạt 

Một trong những biểu hiện thường gặp nhất ở trẻ tăng động là khó tập trung trong học tập và sinh hoạt hằng ngày. Trẻ dễ bị tác động bởi những yếu tố xung quanh, khiến việc hoàn thành nhiệm vụ đơn giản cũng trở nên khó khăn. Cha mẹ có thể nhận thấy con có những dấu hiệu sau:

• Dễ bị xao nhãng bởi âm thanh hoặc đồ vật xung quanh.
• Không hoàn thành bài tập dù mới bắt đầu được vài phút.
• Thường xuyên quên sách vở, đồ dùng học tập hoặc lời dặn của cha mẹ.
• Mất đồ cá nhân như bút, thước, hộp bút… một cách thường xuyên.
• Khi nghe người lớn nói chuyện, trẻ tỏ ra không chú ý hoặc không phản hồi.

Đây là nhóm dấu hiệu thuộc giảm chú ý (inattention) – biểu hiện đặc trưng của trẻ mắc rối loạn tăng động giảm chú ý.

Luôn hiếu động, khó ngồi yên

Một dấu hiệu dễ nhận thấy khác ở trẻ tăng động là luôn hiếu động và khó ngồi yên trong mọi hoàn cảnh. Trẻ dường như luôn tràn đầy năng lượng, liên tục di chuyển hoặc cử động dù không cần thiết. Những biểu hiện thường gặp gồm:

• Luôn chạy nhảy, leo trèo hoặc vặn vẹo người, kể cả khi đang ở lớp học hay trong bữa ăn.
• Khó duy trì tư thế ngồi yên, đặc biệt trong những hoạt động cần tập trung.
• Thường xuyên gõ tay, rung chân, cựa quậy khi làm việc hoặc học bài.
• Tỏ ra bồn chồn, không kiểm soát được năng lượng, nhất là khi ở môi trường yên tĩnh.

Đây là nhóm dấu hiệu thuộc tăng động (hyperactivity), dễ khiến cha mẹ hiểu lầm rằng con chỉ “hiếu động quá mức” hay “không ngoan”, trong khi thực tế đây có thể là biểu hiện của rối loạn tăng động giảm chú ý.

Hành vi bốc đồng, thiếu kiềm chế

Bên cạnh việc hiếu động và mất tập trung, nhiều trẻ tăng động còn có hành vi bốc đồng và thiếu kiềm chế, khiến cha mẹ hoặc thầy cô gặp khó khăn trong việc hướng dẫn. Trẻ thường hành động theo cảm xúc tức thời mà không suy nghĩ đến hậu quả. Các biểu hiện thường thấy gồm:

• Nói leo, chen ngang khi người khác đang trò chuyện.
• Trả lời vội vàng trước khi nghe hết câu hỏi.
• Không biết chờ đến lượt, dễ nổi cáu hoặc khó chịu khi bị ngăn cản.
• Thường xuyên làm gián đoạn hoạt động của người khác như chen vào trò chơi hoặc phá ngang buổi học.

Đây là nhóm dấu hiệu thuộc bốc đồng (impulsivity) – nguyên nhân khiến trẻ khó hòa nhập trong tập thể, dễ bị bạn bè xa lánh và gặp trở ngại trong việc xây dựng các mối quan hệ xã hội.

Dễ thay đổi cảm xúc, khó kiểm soát bản thân

Một đặc điểm khác thường gặp ở trẻ bị tăng động là dễ thay đổi cảm xúc và khó kiểm soát bản thân. Trẻ phản ứng mạnh mẽ với mọi tình huống, từ lời khen đến lời chê, khiến cha mẹ khó đoán được tâm trạng của con. Những biểu hiện phổ biến bao gồm:

• Dễ nổi giận, cáu gắt hoặc bật khóc chỉ vì những chuyện nhỏ.
• Không kiểm soát được cảm xúc khi bị phê bình hoặc nhắc nhở.
• Phản ứng quá mức trước lời từ chối, thất bại hoặc khi không đạt được mong muốn.
• Tâm trạng thay đổi nhanh chóng, có thể đang vui rồi chuyển sang buồn hoặc tức giận chỉ trong vài phút.

Những biểu hiện cảm xúc thất thường này cho thấy trẻ gặp khó khăn trong việc điều hòa cảm xúc, cần được cha mẹ thấu hiểu và hỗ trợ bằng cách hướng dẫn con bình tĩnh, học cách nhận diện và kiểm soát cảm xúc của mình.

Gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội

Trẻ bị tăng động thường gặp khó khăn trong giao tiếp và xây dựng các mối quan hệ xã hội. Do tính cách bốc đồng và thiếu kiên nhẫn, trẻ dễ làm người khác khó chịu hoặc hiểu lầm, dẫn đến xung đột trong tập thể. Một số biểu hiện cha mẹ có thể nhận thấy gồm:

• Khó duy trì tình bạn vì hay hành động bốc đồng, không chờ đến lượt hoặc không lắng nghe người khác.
• Thường xuyên gây tranh cãi, xung đột với bạn bè trong lớp hoặc khi chơi cùng nhóm.
• Cảm thấy bị cô lập, không được chấp nhận, thậm chí bị bạn bè xa lánh hoặc trêu chọc.

Nếu không được hướng dẫn và hỗ trợ đúng cách, trẻ rất dễ phát triển các vấn đề cảm xúc như tự ti, lo âu, rối loạn hành vi hoặc trầm cảm nhẹ. Vì vậy, cha mẹ nên đồng hành cùng con trong việc rèn kỹ năng xã hội và phối hợp chặt chẽ với giáo viên, chuyên gia tâm lý để giúp con hòa nhập tốt hơn.

Biểu hiện trong giấc ngủ và sinh hoạt hằng ngày

Ngoài những biểu hiện về hành vi và cảm xúc, nhiều trẻ tăng động còn có rối loạn trong giấc ngủ và sinh hoạt hằng ngày. Những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn làm giảm khả năng tập trung và điều hòa cảm xúc. Cha mẹ có thể nhận thấy:

• Khó ngủ, ngủ không sâu, thường xuyên tỉnh giấc giữa đêm.
• Thức dậy sớm, mệt mỏi, khó duy trì nhịp sinh hoạt đều đặn.
• Ăn uống thất thường, có lúc biếng ăn, có lúc lại ăn quá nhanh hoặc không kiểm soát.

Những rối loạn này khiến trẻ thiếu năng lượng ban ngày, dễ cáu gắt và giảm khả năng tập trung trong học tập. Việc xây dựng thói quen ngủ – ăn – nghỉ khoa học sẽ giúp trẻ ổn định hơn về mặt thể chất lẫn tâm lý, hỗ trợ quá trình cải thiện hành vi hiệu quả.

Khi nào cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý?

Sau khi hiểu trẻ bị tăng động có biểu hiện gì, cha mẹ nên đưa trẻ đi thăm khám sớm nếu nhận thấy con có các dấu hiệu nhận biết trên. Những biểu hiện này ảnh hưởng rõ rệt đến cuộc sống hằng ngày, cụ thể:

• Kết quả học tập: Trẻ thường xuyên bị nhắc nhở, không hoàn thành bài tập, mất tập trung trong lớp, hoặc bị giáo viên phản ánh hành vi khó kiểm soát.
• Hành vi xã hội: Trẻ khó kết bạn, bị cô lập, hay gây xung đột hoặc làm gián đoạn hoạt động của người khác.
• Sinh hoạt gia đình: Cha mẹ mệt mỏi vì con không nghe lời, dễ nổi cáu hoặc bùng nổ cảm xúc trong các tình huống nhỏ.

Khi đó, bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý sẽ tiến hành đánh giá hành vi, test tâm lý và phỏng vấn phụ huynh để xác định trẻ có mắc rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) hay không. Đồng thời xây dựng phác đồ trị liệu phù hợp bao gồm trị liệu hành vi, hỗ trợ học tập, hoặc điều chỉnh dinh dưỡng – giúp trẻ cải thiện từng bước và phát triển toàn diện.

Hướng hỗ trợ và can thiệp hiệu quả cho trẻ tăng động

Để giúp trẻ tăng động cải thiện hành vi và khả năng tập trung, cha mẹ cần phối hợp nhiều biện pháp can thiệp đồng bộ, thay vì chỉ trông chờ vào thuốc hoặc kỷ luật nghiêm khắc. Dưới đây là những phương pháp được các chuyên gia khuyến nghị:

• Trị liệu hành vi (Behavior Therapy): Giúp trẻ học cách nhận biết và kiểm soát hành vi của mình, đồng thời củng cố những hành vi tích cực thông qua khen thưởng, lời động viên và quy tắc rõ ràng.
• Xây dựng thói quen học tập có giới hạn thời gian: Chia nhỏ nhiệm vụ học tập, sử dụng đồng hồ đếm ngược hoặc bảng nhiệm vụ để giúp trẻ tập trung và hoàn thành từng mục tiêu nhỏ.
• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Bổ sung các dưỡng chất tốt cho não bộ như omega-3, kẽm, sắt, vitamin B6, đồng thời hạn chế đường, thức ăn nhanh và thực phẩm chế biến sẵn để giảm kích thích thần kinh.
• Rèn luyện thể chất thường xuyên: Các hoạt động như bơi, yoga, đi xe đạp hoặc chạy bộ nhẹ giúp trẻ tiêu hao năng lượng dư thừa, cải thiện khả năng kiểm soát cơ thể và tinh thần.
• Hợp tác giữa gia đình – nhà trường – chuyên gia: Việc thống nhất cách dạy dỗ và hỗ trợ trẻ giữa cha mẹ, giáo viên và chuyên viên tâm lý giúp tạo ra môi trường ổn định, nhất quán, giúp trẻ tiến bộ nhanh hơn.

Sự kiên nhẫn, thấu hiểu và đồng hành tích cực của cha mẹ là yếu tố quan trọng nhất trong hành trình giúp trẻ tăng động phát triển bình thường và tự tin hơn mỗi ngày.

Việc hiểu rõ trẻ bị tăng động có biểu hiện gì giúp cha mẹ phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường và can thiệp kịp thời trước khi ảnh hưởng đến học tập, cảm xúc và mối quan hệ xã hội của con. Nếu cha mẹ nhận thấy con có từ 6 dấu hiệu tăng động trở lên, đừng chần chừ – hãy đưa trẻ đến gặp chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ nhi khoa để được đánh giá và hướng dẫn chi tiết. Sự kiên nhẫn, yêu thương và hỗ trợ đúng phương pháp chính là chìa khóa giúp con phát triển khỏe mạnh, tự tin và hạnh phúc hơn mỗi ngày.