Thu Phương FSCTác hại của mạng xã hội đang ngày càng ảnh hưởng nghiêm trọng đến thế hệ trẻ Việt Nam từ 11 tuổi trở lên, khi các em tiếp cận Internet và thiết bị thông minh quá sớm. Việc sử dụng mạng xã hội thiếu kiểm soát không chỉ làm suy giảm khả năng tập trung, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần mà còn tác động tiêu cực đến hành vi, lối sống và quá trình hình thành nhân cách trong giai đoạn phát triển quan trọng. Cùng FPT Schools tìm hiểu chi tiết 11 tác hại của mạng xã hội trong bài viết này.
Mạng xã hội là gì?
Mạng xã hội là các nền tảng trực tuyến cho phép người dùng tạo tài khoản cá nhân, kết nối, chia sẻ và tương tác với nhau thông qua nội dung số như văn bản, hình ảnh, video hay bình luận. Thông qua mạng xã hội, con người có thể giao tiếp nhanh chóng, mở rộng mối quan hệ, cập nhật thông tin và thể hiện quan điểm cá nhân mà không bị giới hạn bởi không gian hay thời gian.
Hiện nay, các nền tảng mạng xã hội phát triển rất đa dạng và giữ vai trò quan trọng trong đời sống số. Facebook là mạng xã hội phổ biến nhất tại Việt Nam, cho phép người dùng kết nối, chia sẻ thông tin, tham gia nhóm và cộng đồng. YouTube tập trung vào nội dung video, phục vụ giải trí, học tập và cập nhật kiến thức.
TikTok nổi bật với các video ngắn có khả năng lan truyền nhanh, thu hút mạnh giới trẻ. Instagram chú trọng hình ảnh và phong cách cá nhân, trong khi Zalo được sử dụng rộng rãi tại Việt Nam cho nhắn tin, liên lạc và công việc.
Ngoài ra, X (Twitter) là nền tảng chia sẻ tin tức, quan điểm và xu hướng toàn cầu theo thời gian thực. Mỗi nền tảng có đặc điểm riêng nhưng đều tác động mạnh mẽ đến thói quen, nhận thức và hành vi của người dùng, đặc biệt là thế hệ trẻ.
Mạng xã hội không chỉ phục vụ nhu cầu giải trí mà còn được sử dụng rộng rãi trong học tập, kinh doanh và truyền thông. Tuy nhiên, chính tính lan truyền nhanh và mức độ ảnh hưởng lớn của mạng xã hội cũng khiến nó tác động mạnh mẽ đến suy nghĩ, hành vi và lối sống của người dùng, đặc biệt là giới trẻ.
>> Xem thêm: Làm sao để sử dụng mạng xã hội hiệu quả trong học tập và đời sống?
Hiện thực về tình trạng sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam
Hiện thực về tình trạng sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam cho thấy mức độ phổ biến ngày càng sâu rộng, đặc biệt trong nhóm trẻ em và thanh thiếu niên. Việt Nam hiện có khoảng 72 – 76 triệu người dùng mạng xã hội, chiếm hơn 70% dân số, thuộc nhóm quốc gia có tỷ lệ sử dụng mạng xã hội cao trên thế giới. Các nền tảng phổ biến nhất gồm Facebook, YouTube, TikTok và Instagram, trong đó TikTok đang thu hút mạnh người dùng trẻ.
Ở lứa tuổi học sinh, nhiều khảo sát cho thấy hơn 80% trẻ từ 12 – 13 tuổi và trên 90% trẻ từ 14 – 15 tuổi sử dụng Internet hằng ngày, chủ yếu để truy cập mạng xã hội. Thời gian sử dụng trung bình của trẻ em và thanh thiếu niên dao động 5 – 7 giờ mỗi ngày, thậm chí cao hơn vào cuối tuần. Không ít em có thói quen kiểm tra mạng xã hội ngay khi thức dậy, trong giờ học và trước khi đi ngủ.
Đáng lo ngại, một tỷ lệ lớn trẻ em từng tiếp xúc với nội dung độc hại, bạo lực, phản cảm hoặc tin giả trên mạng. Bên cạnh đó, nhiều nghiên cứu chỉ ra khoảng một nửa người trẻ có dấu hiệu căng thẳng tâm lý, rối loạn giấc ngủ hoặc giảm khả năng tập trung do sử dụng mạng xã hội quá mức. Những con số này phản ánh rõ thực trạng mạng xã hội đang tác động mạnh mẽ đến thói quen, tâm lý và sự phát triển của thế hệ trẻ Việt Nam, đặt ra yêu cầu cấp thiết về định hướng và quản lý trong môi trường số.
11 tác hại của mạng xã hội cần phải lưu ý
Mạng xã hội mang lại nhiều tiện ích trong kết nối và tiếp cận thông tin, nhưng việc sử dụng thiếu kiểm soát có thể gây ra hàng loạt hệ lụy nghiêm trọng. Dưới đây là 11 tác hại của mạng xã hội mà mỗi cá nhân, đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên, cần đặc biệt lưu ý.
Gây căng thẳng và lo âu
Việc sử dụng mạng xã hội với tần suất cao đang được xem là một trong những tác hại của mạng xã hội phổ biến gây căng thẳng và lo âu ở giới trẻ hiện nay. Khi tiếp xúc liên tục với hình ảnh thành công, ngoại hình lý tưởng hay cuộc sống “hoàn hảo” của người khác, nhiều trẻ em và thanh thiếu niên hình thành tâm lý so sánh, tự ti và áp lực phải theo kịp bạn bè.
Các nghiên cứu cho thấy khoảng 40 – 50% người trẻ cảm thấy áp lực tâm lý liên quan trực tiếp đến việc sử dụng mạng xã hội. Lượt thích, lượt xem hay bình luận tiêu cực có thể trở thành thước đo giá trị bản thân, khiến trẻ lo lắng khi không được công nhận hoặc bị đánh giá thấp trên không gian mạng.
Bên cạnh đó, việc tiếp xúc thường xuyên với tin tức tiêu cực, tranh cãi, bạo lực ngôn từ và hiện tượng “sợ bị bỏ lỡ” (FOMO) khiến não bộ luôn ở trạng thái cảnh giác. Trẻ sử dụng mạng xã hội trên 3 giờ mỗi ngày được ghi nhận có nguy cơ lo âu cao hơn đáng kể so với nhóm sử dụng ở mức hợp lý.
Nếu tình trạng căng thẳng kéo dài, trẻ có thể xuất hiện các biểu hiện như cáu gắt, mất ngủ, giảm tập trung, né tránh giao tiếp và khó kiểm soát cảm xúc. Đây là dấu hiệu cảnh báo cho thấy mạng xã hội đang tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần, đòi hỏi sự quan tâm và định hướng kịp thời từ gia đình và nhà trường.
Tăng nguy cơ trầm cảm và cô đơn
Việc sử dụng mạng xã hội quá mức đã được nhiều nghiên cứu quốc tế chỉ ra là tác hại của mạng xã hội làm tăng nguy cơ trầm cảm và cảm giác cô đơn, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên.
Theo nghiên cứu đăng trên American Journal of Preventive Medicine, nhóm thanh thiếu niên sử dụng mạng xã hội trên 2 giờ mỗi ngày có nguy cơ xuất hiện các triệu chứng trầm cảm cao gấp gần 2 lần so với nhóm sử dụng dưới 30 phút. Nghiên cứu này nhấn mạnh rằng mức độ sử dụng càng cao thì cảm giác buồn bã, tuyệt vọng và tự ti càng rõ rệt.
Tổ chức UNICEF cũng ghi nhận rằng nhiều trẻ em và thanh thiếu niên tuy có hàng trăm bạn bè trên mạng xã hội nhưng vẫn cảm thấy cô đơn và bị cô lập trong đời sống thực. Nguyên nhân chính đến từ việc thiếu tương tác trực tiếp, thiếu sự đồng cảm cảm xúc thật và phụ thuộc quá nhiều vào giao tiếp ảo.
Bên cạnh đó, Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA) chỉ ra rằng việc thường xuyên so sánh bản thân với hình ảnh “đã được chọn lọc và chỉnh sửa” trên mạng xã hội làm gia tăng cảm giác tự ti, giảm giá trị bản thân – đây là những yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến trầm cảm ở người trẻ.
Đáng lo ngại hơn, các nghiên cứu về sức khỏe tâm thần vị thành niên cho thấy cảm giác cô đơn kéo dài do lạm dụng mạng xã hội có thể ảnh hưởng đến não bộ đang phát triển, làm tăng nguy cơ rối loạn cảm xúc, suy giảm khả năng gắn kết xã hội và hình thành nhân cách thiếu ổn định nếu không được can thiệp kịp thời.
>> Xem thêm: Bạo Lực Mạng Là Gì? Những Điều Bạn Cần Biết Để Phòng Tránh Hiệu Quả
Rối loạn giấc ngủ
Việc sử dụng mạng xã hội thường xuyên, đặc biệt vào buổi tối, là tác hại của mạng xã hội gây rối loạn giấc ngủ ở trẻ em và thanh thiếu niên. Thói quen lướt mạng xã hội trước khi ngủ khiến não bộ luôn trong trạng thái kích thích, khó thư giãn và khó đi vào giấc ngủ sâu.
Nhiều nghiên cứu cho thấy ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại có khả năng ức chế hormone melatonin – hormone điều hòa giấc ngủ. Theo các nghiên cứu về giấc ngủ vị thành niên, trẻ sử dụng thiết bị điện tử sau 21 giờ có nguy cơ ngủ muộn và ngủ không sâu cao hơn rõ rệt so với nhóm không sử dụng.
Bên cạnh đó, mạng xã hội với nội dung liên tục, thông báo dồn dập và cảm giác “xem chưa đủ” khiến trẻ dễ rơi vào tình trạng thức khuya kéo dài. Khảo sát cho thấy nhiều thanh thiếu niên chỉ ngủ 5 – 6 giờ mỗi đêm, thấp hơn mức khuyến nghị 8 – 9 giờ, dẫn đến mệt mỏi, uể oải vào ban ngày.
Rối loạn giấc ngủ kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn làm suy giảm trí nhớ, khả năng tập trung và điều chỉnh cảm xúc. Với trẻ em và thanh thiếu niên, đây là tác hại đặc biệt nghiêm trọng vì giấc ngủ đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển não bộ và tâm lý.
Ngồi lâu, ít vận động
Việc dành quá nhiều thời gian cho mạng xã hội khiến trẻ em và thanh thiếu niên rơi vào tình trạng ngồi lâu, ít vận động, làm gia tăng nhiều nguy cơ đối với sức khỏe thể chất. Thay vì tham gia các hoạt động ngoài trời hay thể thao, nhiều trẻ dành hàng giờ liền để lướt điện thoại, xem video hoặc trò chuyện trực tuyến.
Các nghiên cứu về sức khỏe học đường cho thấy trẻ sử dụng thiết bị điện tử trên 3 – 4 giờ mỗi ngày có mức độ vận động thể chất thấp hơn rõ rệt so với nhóm sử dụng ở mức hợp lý. Việc ngồi lâu liên tục dễ gây đau cổ vai gáy, cong vẹo cột sống, giảm trương lực cơ và ảnh hưởng đến sự phát triển hệ xương ở lứa tuổi đang lớn.
Bên cạnh đó, lối sống ít vận động còn làm tăng nguy cơ thừa cân, béo phì và các vấn đề chuyển hóa. Nhiều thống kê cho thấy tỷ lệ trẻ em béo phì có xu hướng tăng song song với thời gian sử dụng mạng xã hội và thiết bị thông minh.
Nếu tác hại của mạng xã hội này kéo dài, trẻ không chỉ suy giảm thể lực mà còn dễ mệt mỏi, giảm sức bền, thiếu năng lượng học tập và sinh hoạt. Ngồi lâu, ít vận động do lạm dụng mạng xã hội vì vậy được xem là một trong những tác hại âm thầm nhưng ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe của thế hệ trẻ.
Thị lực suy giảm
Việc sử dụng mạng xã hội trong thời gian dài khiến thị lực suy giảm, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên – nhóm tuổi có đôi mắt đang trong giai đoạn phát triển. Thói quen nhìn màn hình điện thoại, máy tính ở khoảng cách gần và liên tục trong nhiều giờ làm mắt phải điều tiết quá mức, dễ dẫn đến mỏi mắt và giảm thị lực.
Các bác sĩ nhãn khoa cho thấy trẻ em sử dụng thiết bị điện tử trên 3 giờ mỗi ngày có nguy cơ mắc cận thị cao hơn rõ rệt so với nhóm sử dụng dưới 1 giờ. Bên cạnh đó, việc tập trung nhìn màn hình lâu làm giảm tần suất chớp mắt, gây khô mắt, nhức mắt và nhìn mờ tạm thời.
Ánh sáng xanh phát ra từ màn hình cũng được xác định là yếu tố gây hại cho mắt khi tiếp xúc kéo dài. Tiếp xúc thường xuyên với ánh sáng xanh, đặc biệt vào buổi tối, không chỉ làm mắt nhanh mệt mà còn ảnh hưởng đến khả năng điều tiết và chất lượng giấc ngủ.
Nếu không được kiểm soát, thị lực suy giảm do lạm dụng mạng xã hội có thể tiến triển nhanh, dẫn đến cận thị nặng, loạn thị và phải phụ thuộc sớm vào kính điều chỉnh. Đây là vấn đề sức khỏe học đường ngày càng phổ biến và cần được quan tâm đúng mức.
>> Xem thêm: 7 Nguyên tắc an toàn trên không gian mạng ai cũng nên biết
Gây hiểu lầm và xung đột
Mạng xã hội dễ gây hiểu lầm và xung đột do đặc thù giao tiếp gián tiếp, thiếu ngữ điệu và cảm xúc như trong đời sống thực. Chỉ một câu chữ ngắn, một bình luận hay biểu tượng cảm xúc không rõ ý cũng có thể bị diễn giải sai, dẫn đến hiểu nhầm giữa các cá nhân hoặc nhóm người.
Bên cạnh đó, môi trường mạng tạo điều kiện cho việc bày tỏ ý kiến một cách vội vàng, cảm tính và thiếu kiểm soát. Nhiều người dễ buông lời chỉ trích, công kích khi không phải đối mặt trực tiếp, khiến mâu thuẫn nhỏ nhanh chóng leo thang thành tranh cãi gay gắt hoặc “bạo lực ngôn từ” trên không gian mạng.
Với trẻ em và thanh thiếu niên, việc thiếu kỹ năng giao tiếp và kiểm soát cảm xúc càng làm nguy cơ xung đột cao hơn. Những hiểu lầm, lời công kích trên mạng xã hội có thể ảnh hưởng lâu dài đến tâm lý, gây tổn thương tinh thần và làm rạn nứt các mối quan hệ ngoài đời thực nếu không được giải quyết kịp thời.
Giảm kỹ năng giao tiếp trực tiếp
Việc lạm dụng mạng xã hội trong thời gian dài khiến kỹ năng giao tiếp trực tiếp suy giảm, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên. Khi quen với việc trò chuyện qua màn hình, nhiều người trẻ dần ngại nói chuyện mặt đối mặt, thiếu tự tin khi bày tỏ suy nghĩ và cảm xúc trong các tình huống thực tế.
Các nghiên cứu về hành vi xã hội cho thấy nhóm trẻ dành nhiều thời gian cho mạng xã hội thường gặp khó khăn trong việc duy trì giao tiếp bằng ánh mắt, lắng nghe chủ động và phản hồi cảm xúc của người đối diện. Việc giao tiếp chủ yếu bằng tin nhắn, biểu tượng cảm xúc làm giảm khả năng sử dụng ngôn ngữ cơ thể và diễn đạt cảm xúc một cách tự nhiên.
Lâu dần, sự thiếu hụt trải nghiệm giao tiếp trực tiếp có thể ảnh hưởng đến khả năng xây dựng mối quan hệ, làm việc nhóm và giải quyết mâu thuẫn. Với trẻ em và thanh thiếu niên, đây là kỹ năng xã hội nền tảng, nếu bị suy giảm sẽ tác động tiêu cực đến học tập, cuộc sống và sự hòa nhập trong môi trường học đường cũng như xã hội.
Gián đoạn tập trung
Một trong những tác hại của mạng xã hội phổ biến là gây gián đoạn tập trung, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên. Các thông báo liên tục, nội dung ngắn và thay đổi nhanh khiến não bộ quen với việc chuyển sự chú ý liên tục, làm giảm khả năng tập trung lâu vào một nhiệm vụ.
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng việc thường xuyên kiểm tra mạng xã hội trong lúc học tập hoặc làm việc làm tăng tình trạng xao nhãng và kéo dài thời gian hoàn thành công việc. Trẻ em sử dụng mạng xã hội song song với học tập dễ rơi vào trạng thái “đa nhiệm giả”, tưởng như làm nhiều việc cùng lúc nhưng thực chất hiệu quả ghi nhớ và tiếp thu kiến thức bị suy giảm.
Về lâu dài, thói quen bị gián đoạn liên tục làm khả năng tập trung sâu yếu đi, giảm kiên nhẫn và khó duy trì sự chú ý trong các hoạt động đòi hỏi tư duy dài hạn. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập, khả năng tư duy và chất lượng làm việc của thế hệ trẻ.
Lãng phí thời gian
Mạng xã hội dễ dẫn đến lãng phí thời gian do cơ chế cuốn hút liên tục và nội dung được cá nhân hóa theo sở thích người dùng. Nhiều trẻ em và thanh thiếu niên bắt đầu với ý định sử dụng trong thời gian ngắn nhưng nhanh chóng bị cuốn vào việc lướt tin, xem video hay theo dõi trào lưu mà không nhận ra thời gian đã trôi qua.
Thực tế cho thấy nhiều người trẻ dành hàng giờ mỗi ngày cho mạng xã hội, trong khi quỹ thời gian này có thể được sử dụng cho học tập, vận động thể chất hoặc phát triển kỹ năng cá nhân. Việc sử dụng mạng xã hội kéo dài nhưng thiếu mục đích rõ ràng làm giảm hiệu quả học tập, chậm tiến độ công việc và hình thành thói quen trì hoãn.
Nếu không được kiểm soát tác hại của mạng xã hội, lãng phí thời gian có thể trở thành thói quen khó thay đổi, ảnh hưởng lâu dài đến khả năng quản lý thời gian, tinh thần kỷ luật và định hướng phát triển của thế hệ trẻ.
Rò rỉ thông tin cá nhân
Việc sử dụng mạng xã hội thiếu kiểm soát làm gia tăng nguy cơ rò rỉ thông tin cá nhân, đặc biệt ở trẻ em và thanh thiếu niên – nhóm tuổi còn hạn chế về nhận thức an toàn số. Nhiều người trẻ có thói quen chia sẻ công khai hình ảnh, vị trí, trường học, số điện thoại hoặc đời sống riêng tư mà không lường hết hệ quả.
Các thống kê về an toàn mạng cho thấy một tỷ lệ lớn người dùng trẻ từng bị làm phiền, mạo danh hoặc lừa đảo trực tuyến do để lộ thông tin cá nhân trên mạng xã hội. Việc các nền tảng thu thập và phân tích dữ liệu hành vi cũng khiến thông tin cá nhân dễ bị khai thác cho mục đích quảng cáo, thậm chí bị sử dụng trái phép nếu bảo mật kém.
Rò rỉ thông tin cá nhân không chỉ gây phiền toái trước mắt mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro lâu dài như xâm phạm quyền riêng tư, tổn hại danh dự, mất an toàn cá nhân. Với thế hệ trẻ, đây là tác hại đặc biệt nghiêm trọng nếu không được trang bị kỹ năng sử dụng mạng xã hội an toàn từ sớm.
Tin giả và thông tin sai lệch
Mạng xã hội là môi trường lan truyền tin giả và thông tin sai lệch với tốc độ rất nhanh do cơ chế chia sẻ dễ dàng và tâm lý tin theo đám đông. Nhiều nội dung chưa được kiểm chứng vẫn được lan truyền rộng rãi chỉ qua tiêu đề giật gân, hình ảnh gây sốc hoặc cảm xúc tiêu cực.
Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, khả năng phân tích và chọn lọc thông tin còn hạn chế nên dễ tin và làm theo những nội dung sai lệch. Các nghiên cứu về truyền thông số cho thấy người trẻ là nhóm dễ chia sẻ tin giả nhất khi thông tin đó phù hợp với cảm xúc hoặc quan điểm cá nhân, dù chưa rõ tính chính xác.
Tin giả không chỉ gây hiểu sai về kiến thức, sức khỏe, xã hội mà còn làm lệch lạc nhận thức, hình thành niềm tin sai và ảnh hưởng đến hành vi lâu dài. Nếu tiếp xúc thường xuyên với thông tin sai lệch mà không được định hướng, thế hệ trẻ có nguy cơ mất khả năng tư duy phản biện và đưa ra quyết định thiếu căn cứ trong đời sống thực tế.
Cách hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của mạng xã hội
Trước những tác hại của mạng xã hội tiêu cực ngày càng rõ rệt, việc sử dụng một cách tỉnh táo và có kiểm soát là điều cần thiết. Dưới đây là những giải pháp thiết thực giúp hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của mạng xã hội đối với trẻ em và thanh thiếu niên.
Quản lý thời gian sử dụng
Quản lý thời gian sử dụng là giải pháp cốt lõi để hạn chế các tác hại của mạng xã hội, đặc biệt với trẻ em và thanh thiếu niên. Trước hết, cần xác định rõ mục đích sử dụng, tránh thói quen lướt mạng xã hội theo cảm xúc hoặc không có điểm dừng.
Nên đặt giới hạn thời gian cụ thể mỗi ngày, ví dụ 30 – 60 phút, và tuân thủ nghiêm túc. Hiện nay, hầu hết điện thoại thông minh đều có tính năng theo dõi và giới hạn thời gian sử dụng ứng dụng, giúp người dùng chủ động kiểm soát thói quen của mình.
Bên cạnh đó, cần xác định những khung giờ “không mạng xã hội” như trong giờ học, giờ làm việc, bữa ăn gia đình và ít nhất 1 giờ trước khi đi ngủ. Việc này giúp não bộ có thời gian nghỉ ngơi, cải thiện khả năng tập trung và chất lượng giấc ngủ.
Với trẻ em, phụ huynh nên đồng hành và thống nhất quy tắc sử dụng thay vì cấm đoán hoàn toàn. Khi thời gian được quản lý hợp lý, mạng xã hội sẽ trở thành công cụ hỗ trợ thay vì yếu tố gây xao nhãng và ảnh hưởng tiêu cực đến học tập, sức khỏe và đời sống tinh thần.
Lựa chọn nội dung tích cực
Lựa chọn nội dung tích cực giúp giảm đáng kể những tác hại của mạng xã hội đến tâm lý và hành vi. Người dùng nên chủ động theo dõi các trang, kênh và tài khoản mang tính giáo dục, truyền cảm hứng, chia sẻ kiến thức thay vì những nội dung gây so sánh, tiêu cực hoặc kích động cảm xúc.
Bên cạnh đó, cần mạnh dạn ẩn, bỏ theo dõi hoặc chặn các tài khoản thường xuyên đăng tải tin xấu, ngôn từ công kích, thông tin sai lệch. Việc làm sạch bảng tin giúp môi trường mạng trở nên lành mạnh hơn và giảm áp lực tâm lý khi sử dụng.
Ngoài ra, nên rèn thói quen tiếp nhận thông tin có chọn lọc, không vội tin và chia sẻ nội dung chưa được kiểm chứng. Khi ưu tiên những nội dung tích cực, mạng xã hội sẽ trở thành nguồn hỗ trợ học tập, phát triển bản thân thay vì gây ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần và nhận thức.
Tăng cường giao tiếp trực tiếp
Tăng cường giao tiếp trực tiếp giúp bù đắp những hạn chế của giao tiếp qua màn hình và là yếu tố quan trọng trong việc phát triển kỹ năng xã hội của trẻ em và thanh thiếu niên. Khi thường xuyên trò chuyện mặt đối mặt, người trẻ học được cách quan sát nét mặt, ngôn ngữ cơ thể, giọng điệu và cảm xúc của người đối diện – những yếu tố mà giao tiếp online không thể truyền tải đầy đủ.
Gia đình nên chủ động tạo không gian giao tiếp không thiết bị số, chẳng hạn như bữa ăn chung, giờ sinh hoạt buổi tối hoặc các hoạt động cuối tuần. Việc tạm rời xa điện thoại trong những thời điểm này giúp các thành viên tập trung lắng nghe và chia sẻ nhiều hơn, từ đó tăng sự gắn kết cảm xúc.
Nhà trường và phụ huynh cũng cần khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động tập thể như thể thao, câu lạc bộ, hoạt động tình nguyện hoặc sinh hoạt nhóm. Những trải nghiệm này giúp trẻ rèn luyện kỹ năng giao tiếp, hợp tác, giải quyết mâu thuẫn và xây dựng mối quan hệ ngoài đời thực.
Khi giao tiếp trực tiếp được duy trì thường xuyên, trẻ sẽ giảm sự phụ thuộc vào mạng xã hội, tăng sự tự tin, khả năng diễn đạt và hình thành các mối quan hệ xã hội lành mạnh, bền vững hơn.
Bảo vệ thông tin cá nhân
Bảo vệ thông tin cá nhân là yếu tố then chốt để hạn chế tác hại của mạng xã hội, đặc biệt với trẻ em và thanh thiếu niên. Người dùng cần hạn chế chia sẻ công khai các thông tin nhạy cảm như địa chỉ nhà, số điện thoại, trường học, lịch trình cá nhân hay hình ảnh riêng tư.
Bên cạnh đó, nên thiết lập quyền riêng tư chặt chẽ cho tài khoản mạng xã hội, chỉ cho phép bạn bè đáng tin cậy xem nội dung cá nhân. Việc sử dụng mật khẩu mạnh, bật xác thực hai lớp và không dùng chung mật khẩu cho nhiều nền tảng cũng giúp giảm nguy cơ bị xâm nhập tài khoản.
Ngoài ra, cần nâng cao cảnh giác trước các tin nhắn, đường link lạ và các yêu cầu kết bạn không rõ danh tính. Việc trang bị kiến thức về an toàn thông tin giúp người dùng, đặc biệt là người trẻ, chủ động bảo vệ bản thân, tránh các rủi ro như lừa đảo, mạo danh và xâm phạm quyền riêng tư trên không gian mạng.
Phát triển thói quen số lành mạnh
Phát triển thói quen số lành mạnh giúp người dùng sử dụng mạng xã hội một cách cân bằng và có kiểm soát. Trước hết, cần xây dựng lịch sinh hoạt rõ ràng, phân bổ hợp lý thời gian học tập, nghỉ ngơi, vận động và thời gian online, tránh để mạng xã hội chiếm phần lớn thời gian trong ngày.
Nên kết hợp thời gian online và offline bằng cách duy trì các hoạt động như đọc sách, chơi thể thao, tham gia ngoại khóa hoặc theo đuổi sở thích cá nhân. Những hoạt động này không chỉ giảm sự phụ thuộc vào thiết bị số mà còn giúp cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần.
Bên cạnh đó, việc tập thói quen “ngắt kết nối” định kỳ, như dành một buổi tối hoặc một ngày trong tuần không sử dụng mạng xã hội, giúp não bộ được nghỉ ngơi và tái tạo năng lượng. Khi hình thành thói quen số lành mạnh, mạng xã hội sẽ trở thành công cụ hỗ trợ tích cực thay vì yếu tố gây ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống hằng ngày.
Giáo dục và nhận thức
Giáo dục và nâng cao nhận thức đóng vai trò nền tảng trong việc hạn chế tác động tiêu cực của mạng xã hội. Trẻ em và thanh thiếu niên cần được trang bị kiến thức về an toàn số, hiểu rõ lợi ích, rủi ro và trách nhiệm khi tham gia không gian mạng.
Gia đình và nhà trường cần đồng hành trong việc hướng dẫn cách sử dụng mạng xã hội có chọn lọc, biết kiểm chứng thông tin, nhận diện tin giả và ứng xử văn minh trên môi trường trực tuyến. Việc giáo dục không nên dừng ở cấm đoán mà cần giúp trẻ hình thành tư duy phản biện và ý thức tự bảo vệ bản thân.
Khi nhận thức được nâng cao, người trẻ sẽ chủ động điều chỉnh hành vi, sử dụng mạng xã hội một cách tỉnh táo, an toàn và có trách nhiệm hơn, góp phần xây dựng môi trường số lành mạnh cho cộng đồng.
Tác hại của mạng xã hội đang ngày càng thể hiện rõ trong đời sống của thế hệ trẻ Việt Nam, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần, thể chất và quá trình hình thành nhân cách. Khi được định hướng đúng và sử dụng có kiểm soát, mạng xã hội vẫn có thể trở thành công cụ hữu ích. Vì vậy, gia đình, nhà trường và bản thân người trẻ cần chung tay xây dựng thói quen sử dụng mạng xã hội an toàn, lành mạnh nhằm hạn chế tối đa những hệ lụy tiêu cực trong xã hội hiện đại.
