Thu Phương FSCNhược thị ở trẻ em là một vấn đề về mắt không hiếm gặp nhưng lại rất dễ bị bỏ qua. Nhiều trẻ vẫn vui chơi, học tập bình thường nên cha mẹ thường nghĩ thị lực của con không có gì đáng lo ngại. Thực tế, khi nhược thị không được phát hiện và điều trị sớm, thị lực của trẻ có thể suy giảm vĩnh viễn, ảnh hưởng lâu dài đến việc học tập và sinh hoạt sau này. Việc hiểu đúng về nhược thị, nhận biết sớm các dấu hiệu và can thiệp kịp thời chính là chìa khóa giúp bảo vệ đôi mắt và tương lai thị lực của trẻ. Cùng FPT Shools tìm hiểu ngay nhé!
Nhược thị ở trẻ là gì?
Nhược thị ở trẻ em là tình trạng thị lực của một hoặc cả hai mắt kém hơn bình thường, dù mắt không có tổn thương rõ ràng như viêm, loét hay chấn thương. Hiểu đơn giản, mắt vẫn “nhìn” nhưng não không học được cách nhìn đúng từ mắt đó, khiến thị lực không phát triển như trẻ cùng tuổi.
Ở trẻ nhỏ, thị lực không hoàn thiện ngay từ khi sinh mà cần thời gian để não và mắt phối hợp với nhau. Giai đoạn từ 0 đến khoảng 6 – 7 tuổi được xem là thời kỳ não “học nhìn”. Nếu trong giai đoạn này, một mắt nhìn mờ do tật khúc xạ, lác mắt hoặc bị che khuất, não sẽ ưu tiên dùng mắt nhìn tốt hơn và dần bỏ qua mắt còn lại. Lâu ngày, mắt bị bỏ qua sẽ trở nên yếu hơn, hình thành nhược thị.
Theo nhiều nghiên cứu, nhược thị ảnh hưởng đến khoảng 2 – 5% trẻ em trên toàn thế giới. Nghĩa là cứ khoảng 20 – 50 trẻ thì có ít nhất 1 trẻ bị nhược thị, nhưng không phải trường hợp nào cũng được phát hiện sớm. Đáng chú ý, rất nhiều trẻ nhược thị chỉ bị ở một bên mắt nên sinh hoạt hàng ngày vẫn gần như bình thường, khiến phụ huynh khó nhận ra.
Một điểm quan trọng phụ huynh cần biết là nhược thị không giống cận thị hay loạn thị thông thường. Trẻ bị nhược thị đeo kính vẫn có thể nhìn mờ nếu không điều trị đúng cách. Kính chỉ giúp hình ảnh rõ hơn, còn việc “đánh thức” mắt nhìn kém cần thêm các phương pháp như che mắt, tập luyện thị giác.
Nếu nhược thị ở trẻ được phát hiện và điều trị trước 6 – 7 tuổi, khả năng cải thiện thị lực là rất cao, nhiều trường hợp có thể đạt thị lực gần như bình thường. Ngược lại, nếu phát hiện muộn, đặc biệt sau 10 tuổi, hiệu quả điều trị giảm rõ rệt và thị lực kém có thể theo trẻ suốt đời.
Các dạng nhược thị thường gặp ở trẻ
Nhược thị ở trẻ em không chỉ có một dạng mà được chia thành nhiều loại khác nhau, tùy theo nguyên nhân gây ra. Việc hiểu rõ từng dạng nhược thị sẽ giúp phụ huynh nhận biết sớm và có hướng điều trị phù hợp cho trẻ.
Nhược thị do tật khúc xạ
Nhược thị do tật khúc xạ là dạng nhược thị thường gặp nhất ở trẻ em. Tình trạng này xảy ra khi trẻ bị cận thị, viễn thị hoặc loạn thị nhưng không được phát hiện và chỉnh kính kịp thời, khiến hình ảnh đi vào mắt luôn bị mờ trong thời gian dài.
Ở trẻ nhỏ, não bộ cần hình ảnh rõ ràng từ cả hai mắt để “học cách nhìn”. Khi một mắt nhìn mờ hơn mắt còn lại, não sẽ ưu tiên sử dụng mắt nhìn tốt và dần bỏ qua mắt nhìn kém. Lâu ngày, mắt bị bỏ qua không được kích thích phát triển thị lực và hình thành nhược thị. Đáng chú ý, trẻ vẫn có thể sinh hoạt bình thường vì mắt còn lại nhìn tốt, nên phụ huynh rất khó nhận ra.
Nhược thị do tật khúc xạ thường gặp trong các trường hợp một bên mắt bị tật khúc xạ nặng hơn bên còn lại, hoặc cả hai mắt đều có độ viễn thị, loạn thị cao. Theo thống kê, rất nhiều trẻ nhược thị thuộc nhóm này do không được khám mắt sớm hoặc không đeo kính đúng chỉ định.
Nếu được phát hiện sớm và cho trẻ đeo kính đúng độ kết hợp điều trị phù hợp, thị lực có thể cải thiện rõ rệt, đặc biệt trong giai đoạn trước 6 – 7 tuổi. Ngược lại, nếu để kéo dài, việc đeo kính sau này chỉ giúp nhìn rõ hơn phần nào mà không thể phục hồi hoàn toàn thị lực của mắt nhược thị.
>> Xem thêm: Cận thị học đường là gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng tránh
Nhược thị do lác mắt
Nhược thị do lác mắt xảy ra khi hai mắt của trẻ không nhìn thẳng hàng, mỗi mắt nhìn về một hướng khác nhau. Khi đó, não bộ nhận hai hình ảnh không trùng khớp, gây hiện tượng nhìn đôi. Để “dễ chịu” hơn, não sẽ tự động bỏ qua hình ảnh từ mắt bị lác và chỉ sử dụng hình ảnh từ mắt nhìn thẳng.
Việc mắt bị lác không được não sử dụng trong thời gian dài khiến thị lực của mắt này không phát triển bình thường và dần trở nên yếu hơn, hình thành nhược thị. Tình trạng này có thể xảy ra ở một bên mắt và tiến triển âm thầm nếu không được phát hiện sớm.
Nhược thị ở trẻ do lác mắt thường dễ nhận biết hơn so với các dạng khác, vì phụ huynh có thể quan sát thấy mắt trẻ bị lệch, không nhìn thẳng, đặc biệt khi trẻ mệt hoặc tập trung nhìn xa. Tuy nhiên, nhiều trường hợp lác nhẹ hoặc lác gián đoạn nên rất dễ bị bỏ qua.
Nếu được điều trị sớm, trẻ có thể vừa cải thiện tình trạng lác vừa phục hồi thị lực cho mắt nhược thị. Điều trị thường bao gồm đeo kính, che mắt và tập luyện thị giác; trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật để điều chỉnh trục mắt, giúp hai mắt nhìn thẳng hàng hơn.
Ngược lại, nếu lác mắt kéo dài không được điều trị, nhược thị có thể trở nên nặng và khó phục hồi, đặc biệt khi trẻ đã qua độ tuổi vàng phát triển thị lực. Vì vậy, khi phát hiện dấu hiệu lác mắt, phụ huynh nên đưa trẻ đi khám mắt sớm để được tư vấn và can thiệp kịp thời.
Nhược thị do che khuất trục nhìn
Nhược thị do che khuất trục nhìn xảy ra khi đường nhìn của mắt bị cản trở trong thời gian dài, khiến hình ảnh không thể truyền rõ ràng lên não. Khi não không nhận được hình ảnh đầy đủ từ mắt đó, thị lực sẽ không có cơ hội phát triển bình thường và nhanh chóng trở nên yếu hơn.
Nguyên nhân che khuất trục nhìn ở trẻ thường liên quan đến các vấn đề bẩm sinh hoặc bệnh lý sớm như sụp mí bẩm sinh, đục thủy tinh thể bẩm sinh, sẹo giác mạc hoặc dị vật che tầm nhìn. Dù chỉ che khuất một phần, nếu kéo dài trong giai đoạn trẻ đang phát triển thị lực, nguy cơ nhược thị vẫn rất cao.
Đây là dạng nhược thị ít gặp hơn so với nhược thị do tật khúc xạ hay lác mắt, nhưng lại được đánh giá là nghiêm trọng nhất. Nếu không được phát hiện và can thiệp sớm, thị lực của mắt bị che khuất có thể giảm nặng và rất khó hồi phục, kể cả khi nguyên nhân đã được xử lý sau này.
Việc điều trị nhược thị do che khuất trục nhìn thường cần kết hợp nhiều phương pháp. Trước hết, bác sĩ sẽ xử lý nguyên nhân gây che khuất, chẳng hạn phẫu thuật sụp mí hoặc đục thủy tinh thể. Sau đó, trẻ cần tiếp tục điều trị nhược thị bằng các biện pháp như đeo kính, che mắt và tập luyện thị giác để kích thích mắt phát triển.
Nguyên nhân gây nhược thị ở trẻ em
Nhược thị ở trẻ em không xuất hiện đột ngột mà hình thành dần trong những năm đầu đời, khi mắt và não đang phát triển. Phần lớn các trường hợp nhược thị đều bắt nguồn từ việc mắt không được nhìn rõ hoặc không được sử dụng đúng cách trong thời gian dài.
Không phát hiện và điều chỉnh tật khúc xạ sớm
Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây nhược thị ở trẻ là tật khúc xạ như cận thị, viễn thị hoặc loạn thị không được phát hiện và điều chỉnh kịp thời. Khi mắt trẻ nhìn mờ nhưng không được đeo kính đúng độ, não sẽ ưu tiên sử dụng mắt nhìn rõ hơn và dần bỏ qua mắt nhìn kém.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 2 – 5% trẻ em trên toàn cầu bị nhược thị, trong đó tật khúc xạ chưa được chỉnh sớm chiếm gần 50% các trường hợp. Ở Việt Nam, các nghiên cứu cho thấy tỉ lệ trẻ nhược thị do tật khúc xạ có thể lên tới 3 – 4% ở lứa tuổi mầm non và tiểu học, nhưng nhiều trẻ không được phát hiện vì mắt còn lại nhìn tốt.
Điều này đặc biệt nguy hiểm trong giai đoạn từ 0 đến 6 – 7 tuổi – thời kỳ “vàng” để phát triển thị lực. Nếu mắt không được kích thích bằng hình ảnh rõ ràng, thị lực của mắt yếu sẽ không phát triển bình thường, hình thành nhược thị.
Lác mắt kéo dài không điều trị
Lác mắt là tình trạng hai mắt không nhìn thẳng hàng, mỗi mắt nhìn về một hướng khác nhau. Khi lác mắt kéo dài mà không được can thiệp kịp thời, não bộ sẽ tự động bỏ qua hình ảnh từ mắt bị lệch để tránh nhìn đôi. Việc mắt này không được sử dụng lâu ngày dẫn đến thị lực suy giảm, hình thành nhược thị.
Theo các nghiên cứu, khoảng 30 – 40% trẻ nhược thị trên toàn cầu có nguyên nhân liên quan đến lác mắt. Ở Việt Nam, một số khảo sát cho thấy tỷ lệ trẻ nhược thị do lác mắt vào khoảng 2 – 3% trong lứa tuổi mầm non và tiểu học, và phần lớn trong số này không được phát hiện sớm vì lác mắt nhẹ hoặc xuất hiện gián đoạn.
Nếu lác mắt được phát hiện và điều trị sớm, đặc biệt trước 6 – 7 tuổi, trẻ có thể vừa cải thiện trục mắt vừa phục hồi thị lực. Việc điều trị có thể bao gồm đeo kính, che mắt, tập luyện thị giác hoặc phẫu thuật chỉnh lác. Ngược lại, nếu lác mắt kéo dài đến tuổi học đường hoặc sau 10 tuổi, hiệu quả điều trị giảm rõ rệt, thị lực mắt bị lác khó hồi phục hoàn toàn.
Bệnh lý bẩm sinh về mắt
Một số trẻ sinh ra đã mắc các bệnh lý bẩm sinh về mắt, đây là nguyên nhân quan trọng dẫn đến nhược thị nếu không được phát hiện và điều trị sớm. Những vấn đề phổ biến bao gồm sụp mí bẩm sinh, đục thủy tinh thể bẩm sinh, sẹo giác mạc hoặc dị tật cấu trúc mắt khác. Khi đường nhìn bị che khuất hoặc ánh sáng không đi vào mắt đầy đủ, não không nhận được hình ảnh rõ ràng và mắt không được kích thích phát triển, dẫn đến nhược thị.
Theo thống kê y khoa, khoảng 15 – 20% trẻ nhược thị có nguyên nhân liên quan đến các bệnh lý bẩm sinh về mắt. Trong đó, đục thủy tinh thể bẩm sinh chiếm khoảng 3 – 4% các trường hợp nhược thị, còn lại là sụp mí bẩm sinh và các dị tật khác. Nếu không được phát hiện ngay từ những tháng đầu đời, thị lực của mắt bị ảnh hưởng rất nhanh và khó phục hồi hoàn toàn, kể cả sau khi bệnh lý được xử lý.
Điều quan trọng là phụ huynh cần quan sát kỹ mắt trẻ từ khi mới sinh, chú ý các dấu hiệu như mí mắt che khuất con ngươi, mắt mờ hoặc có ánh sáng không đồng đều giữa hai mắt. Khám mắt sớm và định kỳ sẽ giúp phát hiện các vấn đề bẩm sinh, từ đó can thiệp kịp thời bằng phẫu thuật, kính điều chỉnh hoặc các biện pháp hỗ trợ thị lực khác, giúp mắt phát triển bình thường và hạn chế nhược thị.
>> Xem thêm: 9+ tác hại của ánh sáng xanh từ thiết bị di động không thể bỏ
Thói quen sử dụng thiết bị điện tử và môi trường học tập
Mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp gây nhược thị ở trẻ, nhưng việc trẻ sử dụng điện thoại, máy tính bảng, xem tivi quá nhiều hoặc học tập trong môi trường ánh sáng kém, ngồi học sai tư thế có thể làm trầm trọng thêm các tật khúc xạ sẵn có và tăng nguy cơ nhược thị. Khi mắt phải điều tiết liên tục, nhìn gần trong thời gian dài, trẻ dễ mỏi mắt, giảm khả năng tập trung và làm mắt yếu dần theo thời gian.
Một số khảo sát cho thấy, trẻ dưới 6 tuổi dùng thiết bị điện tử hơn 2 giờ mỗi ngày có nguy cơ tăng cận thị cao gấp 1,5 – 2 lần so với trẻ hạn chế thời gian sử dụng. Trong khi đó, cận thị nặng hoặc loạn thị nếu không điều chỉnh kịp thời là một trong những yếu tố chính dẫn đến nhược thị.
Ngoài ra, môi trường học tập với ánh sáng yếu, bàn ghế không phù hợp hay trẻ ngồi học quá gần vở, sách cũng khiến mắt phải làm việc quá sức, góp phần làm mắt nhược thị tiến triển nhanh hơn. Vì vậy, phụ huynh cần giới hạn thời gian sử dụng thiết bị điện tử, khuyến khích trẻ chơi ngoài trời, đồng thời bố trí không gian học tập sáng, thoáng, tư thế ngồi đúng để bảo vệ mắt và hạn chế nguy cơ nhược thị.
Dấu hiệu nhận biết nhược thị ở trẻ
Nhận biết sớm nhược thị giúp phụ huynh can thiệp kịp thời, tránh thị lực của trẻ suy giảm vĩnh viễn. Dưới đây là các dấu hiệu dễ quan sát:
Trẻ thường xuyên nheo mắt, nghiêng đầu hoặc che một bên mắt
Một trong những dấu hiệu dễ nhận biết nhược thị ở trẻ là việc trẻ thường xuyên nheo mắt, nghiêng đầu hoặc che một bên mắt khi nhìn đồ vật, đọc sách hoặc xem tivi. Khi một mắt nhìn kém hơn mắt còn lại, não sẽ ưu tiên sử dụng mắt nhìn tốt, khiến trẻ phải điều chỉnh tư thế để nhìn rõ hơn.
Ví dụ, trẻ có thể nghiêng đầu sang một bên, nheo mắt, nhíu mày hoặc dùng tay che mắt nhìn tốt để buộc não sử dụng mắt yếu. Đây là cơ chế tự nhiên của trẻ nhằm cố gắng nhìn rõ hơn, nhưng đồng thời cũng là tín hiệu cảnh báo mắt đang có vấn đề về thị lực.
Khoảng 60 – 70% trẻ nhược thị biểu hiện ít nhất một trong các hành vi này khi nhìn gần hoặc xa. Dấu hiệu này thường xuất hiện từ rất sớm và là cơ hội quan trọng để phụ huynh phát hiện nhược thị trước khi trẻ bước vào tuổi đi học, từ đó can thiệp kịp thời để cải thiện thị lực.
Phụ huynh nên quan sát thói quen nhìn của trẻ trong sinh hoạt hằng ngày. Nếu thấy trẻ nghiêng đầu, nheo mắt hay che một bên mắt thường xuyên, nên đưa trẻ đi khám mắt chuyên khoa ngay để được đánh giá chính xác và hướng dẫn điều trị phù hợp.
Nhìn gần bất thường, cúi sát vở hoặc ngồi sát màn hình
Một dấu hiệu khác của nhược thị ở trẻ là thói quen nhìn gần bất thường. Trẻ thường phải cúi sát vở, đưa sách gần mắt hoặc ngồi sát màn hình tivi, điện thoại mới nhìn rõ được chữ hoặc hình ảnh. Điều này xảy ra khi mắt bị nhược thị không thể điều tiết bình thường, khiến trẻ phải “ép mắt” để nhận hình ảnh rõ ràng.
Có tới 50 – 60% trẻ nhược thị có biểu hiện này khi học tập hoặc đọc sách. Ngay cả khi mắt còn lại nhìn tốt, trẻ vẫn gặp khó khăn trong việc tập trung và đọc chữ bình thường từ khoảng cách thông thường.
Dấu hiệu này đặc biệt quan trọng để phụ huynh nhận biết, vì trẻ nhỏ thường chưa biết diễn tả việc nhìn mờ. Nếu thấy trẻ liên tục cúi sát vở, nghiêng người hoặc đưa mắt gần màn hình, phụ huynh nên chủ động đưa trẻ đi khám mắt chuyên khoa để kiểm tra tật khúc xạ và đánh giá nguy cơ nhược thị.
>> Xem thêm: 7 mẹo chống cận thị cho học sinh đơn giản
Khả năng định hướng và phối hợp tay – mắt kém
Một trong những dấu hiệu quan trọng nhưng ít được phụ huynh chú ý ở trẻ nhược thị là khó khăn trong định hướng không gian và phối hợp tay – mắt. Ở trẻ khỏe mạnh, cả hai mắt phối hợp với nhau giúp não xác định chính xác khoảng cách, chiều sâu và vị trí của vật thể. Tuy nhiên, ở trẻ nhược thị, một mắt không được sử dụng đầy đủ, khiến não phải bù trừ thông tin bằng mắt còn lại.
Biểu hiện cụ thể có thể thấy rõ trong sinh hoạt hàng ngày: trẻ dễ va vào bàn ghế, vấp ngã khi đi lại, bắt bóng hoặc ném đồ vật kém chính xác, khó thực hiện các hoạt động yêu cầu phối hợp tay – mắt như vẽ, xếp hình, cắt dán, viết chữ hay chơi các trò chơi thể chất. Thậm chí, khi thực hiện các hoạt động cần độ chính xác cao, trẻ có thể mất tự tin, chậm chạp hơn so với bạn bè cùng tuổi.
Khoảng 40 – 50% trẻ nhược thị gặp vấn đề về phối hợp tay – mắt, đặc biệt là ở những trẻ nhược thị một bên. Dấu hiệu này thường xuất hiện âm thầm và khó nhận biết nếu phụ huynh không quan sát kỹ, vì trẻ vẫn có thể sinh hoạt gần như bình thường nhờ mắt còn lại.
Trẻ phản ứng mạnh khi bị che một bên mắt
Một trong những dấu hiệu nhận biết nhược thị rõ ràng là sự khác biệt trong phản ứng của trẻ khi che từng mắt. Khi mắt nhìn tốt bị che, trẻ thường khó chịu, la hét, chống đối hoặc né tránh, thậm chí quay mặt đi hoặc dùng tay gỡ vật che mắt, vì não mất đi nguồn hình ảnh chủ đạo để quan sát môi trường, trẻ cảm giác “mất hướng” hoặc không nhìn rõ.
Ngược lại, khi che mắt nhược thị, trẻ thường vẫn sinh hoạt bình thường hoặc chỉ hơi bỡ ngỡ, vì mắt còn lại đã được não ưu tiên sử dụng lâu ngày, nên trẻ không nhận thấy sự thay đổi nhiều. Dấu hiệu này giúp phụ huynh nhận biết mắt nào đang bị nhược thị một cách trực quan, đặc biệt hữu ích ở trẻ nhỏ chưa biết diễn đạt cảm giác nhìn kém.
Khi thấy trẻ phản ứng khác nhau rõ rệt giữa hai mắt, đây là cảnh báo quan trọng cần khám mắt chuyên khoa sớm. Quan sát phản ứng khi che mắt là một phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả để phát hiện nhược thị, giúp bảo vệ thị lực của trẻ và tránh nguy cơ giảm thị lực vĩnh viễn.
Nhược thị có nguy hiểm không?
Nhược thị ở trẻ là tình trạng thị lực một mắt hoặc cả hai mắt giảm do mắt không được sử dụng hoặc nhìn kém trong thời gian dài, thường phát triển từ sơ sinh đến khoảng 7 tuổi. Nếu không được phát hiện và điều trị sớm, nhược thị có thể gây hậu quả lâu dài và vĩnh viễn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sinh hoạt, học tập và chất lượng cuộc sống của trẻ.
Trẻ nhược thị có nguy cơ giảm thị lực vĩnh viễn, mất khả năng nhìn 3 chiều, khó xác định chiều sâu và khoảng cách, ảnh hưởng đến phối hợp tay – mắt và các hoạt động thể chất như chạy, bắt bóng, ném vật. Ngoài ra, trẻ có thể mệt mỏi, nhức mắt và học tập kém, đặc biệt với các công việc đòi hỏi sự tập trung thị giác.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), khoảng 2 – 5% trẻ em toàn cầu bị nhược thị, trong đó 50% là nhược thị một bên, thường liên quan đến tật khúc xạ chưa được điều chỉnh hoặc lác mắt. Nhược thị do tật khúc xạ chiếm khoảng 40 – 50%, nhược thị do lác mắt khoảng 30 – 40%, còn lại là do bệnh lý bẩm sinh hoặc che khuất trục nhìn. Nếu được phát hiện trước 7 tuổi, khả năng phục hồi thị lực có thể đạt 70 – 90% với điều trị đúng cách, nhưng nếu phát hiện muộn sau tuổi này, khả năng hồi phục giảm còn dưới 20%.
Như vậy, nhược thị là một tình trạng nguy hiểm nhưng có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm. Việc khám mắt định kỳ, phát hiện tật khúc xạ, lác mắt hay các bệnh lý bẩm sinh và can thiệp kịp thời là chìa khóa quan trọng để bảo vệ thị lực và giúp trẻ phát triển bình thường.
>> Xem thêm:10+ tác hại của thức khuya nhất định không được bỏ qua
Phương pháp điều trị nhược thị ở trẻ em
Nhược thị ở trẻ có thể được cải thiện hiệu quả nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Các phương pháp điều trị thường kết hợp nhiều biện pháp để kích thích mắt nhược thị, cải thiện thị lực và phát triển khả năng phối hợp giữa hai mắt.
Đeo kính đúng độ theo chỉ định của bác sĩ
Đeo kính đúng độ là bước cơ bản và quan trọng trong điều trị nhược thị, đặc biệt với trẻ nhược thị do tật khúc xạ như cận thị, viễn thị hoặc loạn thị. Khi mắt nhược thị không nhìn rõ, não thường ưu tiên sử dụng mắt còn tốt, dẫn đến mắt yếu ngày càng kém đi. Kính đúng độ giúp mắt nhận hình ảnh rõ ràng, kích thích não sử dụng cả hai mắt và ngăn ngừa tình trạng bỏ qua mắt yếu.
Các nghiên cứu cho thấy, trẻ nhược thị đeo kính theo đúng chỉ định của bác sĩ có khả năng tăng thị lực từ 1 – 3 dòng chữ trên bảng kiểm tra thị lực sau vài tháng đến một năm, tùy mức độ nhược thị và độ tuổi. Đối với trẻ nhỏ dưới 7 tuổi, việc đeo kính đúng độ càng quan trọng để tối đa hóa khả năng hồi phục thị lực.
Phụ huynh cần đưa trẻ khám mắt định kỳ 3 – 6 tháng một lần, điều chỉnh kính khi độ thay đổi và đảm bảo trẻ luôn đeo kính trong sinh hoạt hàng ngày, đặc biệt khi học tập hoặc xem vật ở xa. Kết hợp đeo kính đúng độ với các biện pháp khác như che mắt và tập luyện thị giác sẽ giúp tăng hiệu quả điều trị nhược thị, bảo vệ thị lực lâu dài cho trẻ.
Che mắt lành để kích thích mắt nhược thị
Phương pháp che mắt lành (occlusion therapy) là một trong những cách điều trị nhược thị phổ biến và hiệu quả. Khi mắt còn tốt bị che, não buộc phải sử dụng mắt nhược thị, từ đó kích thích mắt yếu hoạt động, cải thiện khả năng nhận hình ảnh, độ nét và phối hợp với não bộ. Đây là cơ chế quan trọng giúp mắt nhược thị phát triển thị lực bình thường.
Thời gian che mắt được bác sĩ chỉ định tùy theo độ tuổi, mức độ nhược thị và tình trạng mắt của trẻ. Với trẻ nhỏ dưới 7 tuổi, việc thực hiện đều đặn có thể tăng thị lực mắt nhược thị lên 1 – 2 dòng chữ trên bảng kiểm tra thị lực chỉ sau vài tuần đến vài tháng. Ngược lại, nếu thực hiện không đều hoặc muộn, hiệu quả điều trị giảm rõ rệt.
Để phương pháp này đạt hiệu quả cao, phụ huynh cần giám sát trẻ khi che mắt, đảm bảo trẻ tuân thủ đúng thời gian và không tháo ra thường xuyên. Ngoài ra, che mắt nên được kết hợp với đeo kính đúng độ và tập luyện thị giác, giúp mắt nhược thị phát triển toàn diện, tăng khả năng phối hợp hai mắt và giảm nguy cơ nhược thị vĩnh viễn.
Tập luyện thị giác cho mắt nhược thị
Tập luyện thị giác là một phương pháp quan trọng để cải thiện nhược thị ở trẻ, giúp mắt nhược thị hoạt động tích cực và phát triển khả năng nhận diện hình ảnh, màu sắc, khoảng cách. Các bài tập thường bao gồm việc nhìn chữ, hình ảnh hoặc vật thể từ xa đến gần, các trò chơi tương tác yêu cầu phối hợp tay – mắt, hoặc các thiết bị hỗ trợ tập luyện thị giác chuyên biệt.
Mục tiêu của tập luyện là kích thích não sử dụng mắt nhược thị, tăng cường khả năng điều tiết và phối hợp với mắt còn lại. Nhiều nghiên cứu cho thấy, kết hợp tập luyện thị giác với đeo kính đúng độ và che mắt lành có thể giúp thị lực mắt nhược thị cải thiện từ 1 – 3 dòng chữ trên bảng kiểm tra thị lực trong vòng vài tháng, đặc biệt ở trẻ dưới 7 tuổi.
Phụ huynh nên kiên nhẫn và thực hiện các bài tập đều đặn hàng ngày theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia thị giác. Việc tạo môi trường tập luyện sinh động, vui nhộn giúp trẻ hợp tác tốt hơn và nâng cao hiệu quả điều trị. Tập luyện thị giác không chỉ cải thiện thị lực mà còn giúp trẻ phát triển khả năng phối hợp tay – mắt, định hướng không gian và tự tin hơn trong sinh hoạt hàng ngày.
Điều trị lác mắt hoặc bệnh lý kèm theo
Nhược thị thường đi kèm với các vấn đề về mắt như lác mắt, sụp mí bẩm sinh, đục thủy tinh thể bẩm sinh hoặc các dị tật cấu trúc mắt khác. Khi mắt không thẳng trục hoặc ánh sáng không đi vào mắt đầy đủ, mắt yếu sẽ không được kích thích, dẫn đến nhược thị. Do đó, điều trị các bệnh lý kèm theo là bước quan trọng để tối đa hóa hiệu quả phục hồi thị lực.
Đối với lác mắt, trẻ có thể cần phẫu thuật chỉnh lác để đưa mắt về vị trí đúng trục, kết hợp với che mắt lành hoặc tập luyện thị giác để kích thích mắt nhược thị. Với đục thủy tinh thể bẩm sinh hoặc sẹo giác mạc, can thiệp phẫu thuật hoặc điều trị chuyên khoa giúp mắt nhìn đúng trục và nhận ánh sáng đầy đủ, từ đó hỗ trợ mắt yếu phát triển thị lực.
Thống kê cho thấy, trẻ nhược thị kèm lác mắt hoặc các bệnh lý bẩm sinh chiếm khoảng 30 – 40% các trường hợp nhược thị, và hiệu quả điều trị phụ thuộc nhiều vào thời điểm can thiệp sớm. Phụ huynh nên đưa trẻ đi khám mắt định kỳ để phát hiện các bất thường ngay từ nhỏ, phối hợp với bác sĩ đưa ra kế hoạch điều trị phù hợp, đảm bảo mắt nhược thị được kích thích tối đa và giảm nguy cơ mất thị lực vĩnh viễn.
Theo dõi và tái khám định kỳ
Theo dõi và tái khám định kỳ là bước quan trọng trong quản lý nhược thị ở trẻ, giúp đánh giá tiến triển thị lực, hiệu quả các phương pháp điều trị và phát hiện sớm các vấn đề phát sinh. Nhược thị là tình trạng đòi hỏi can thiệp lâu dài, không chỉ dựa vào một lần điều trị mà cần theo dõi liên tục để điều chỉnh phương pháp phù hợp với độ tuổi và mức độ nhược thị của trẻ.
Thông thường, bác sĩ sẽ khuyến cáo tái khám 3 – 6 tháng một lần, tùy theo độ tuổi và phương pháp điều trị đang áp dụng. Trong mỗi lần tái khám, bác sĩ sẽ kiểm tra thị lực, độ chính xác của kính, hiệu quả của việc che mắt và các bài tập thị giác, đồng thời điều chỉnh thời gian che mắt, độ kính hoặc bài tập nếu cần. Việc theo dõi đều đặn giúp trẻ cải thiện thị lực hiệu quả hơn, hạn chế tiến triển nhược thị và giảm nguy cơ mất thị lực vĩnh viễn.
Phụ huynh cần chủ động ghi lại các quan sát hàng ngày của trẻ, như thói quen nhìn gần, phối hợp tay – mắt hay phản ứng khi che mắt, và thông báo với bác sĩ trong mỗi lần tái khám. Sự phối hợp giữa phụ huynh và bác sĩ sẽ giúp tối ưu hóa kết quả điều trị nhược thị và bảo vệ thị lực cho trẻ lâu dài.
Độ tuổi vàng điều trị nhược thị – Cha mẹ cần biết
Nhược thị phát triển chủ yếu trong giai đoạn từ sơ sinh đến khoảng 7 tuổi, được coi là thời kỳ vàng để điều trị. Trong thời gian này, mắt và não vẫn đang trong quá trình phát triển, nên các biện pháp điều trị như đeo kính đúng độ, che mắt lành, tập luyện thị giác và điều trị lác mắt sẽ đạt hiệu quả cao nhất. Nếu nhược thị được phát hiện và can thiệp sớm, khả năng hồi phục thị lực có thể đạt 70 – 90%, giúp trẻ phát triển thị lực bình thường và phối hợp hai mắt tốt.
Ngược lại, nếu trẻ được phát hiện muộn, sau 7 tuổi, thị lực mắt nhược thị khó hồi phục hoàn toàn, hiệu quả điều trị giảm xuống còn dưới 20% và mắt yếu có nguy cơ vĩnh viễn không thể nhìn rõ. Đây là lý do tại sao việc khám mắt định kỳ từ nhỏ, quan sát các dấu hiệu bất thường và can thiệp sớm là điều rất quan trọng.
Cha mẹ cần lưu ý rằng mọi dấu hiệu nhược thị, dù nhỏ, như nghiêng đầu, nheo mắt, nhìn gần bất thường, hay phản ứng khi che mắt, đều nên được quan sát và đưa trẻ đi khám chuyên khoa càng sớm càng tốt. Việc can thiệp đúng thời điểm sẽ giúp bảo vệ thị lực lâu dài, nâng cao khả năng học tập và sinh hoạt hàng ngày của trẻ.
Cách phòng ngừa nhược thị cho trẻ
Nhược thị ở trẻ hoàn toàn có thể phòng ngừa hiệu quả nếu cha mẹ chủ động theo dõi và chăm sóc mắt cho trẻ từ sớm. Việc kết hợp nhiều biện pháp giúp trẻ phát triển thị lực bình thường, giảm nguy cơ nhược thị và các vấn đề về mắt trong tương lai.
Cho trẻ khám mắt định kỳ từ sớm
Khám mắt định kỳ là bước quan trọng để phát hiện sớm nhược thị và các tật khúc xạ ở trẻ. Các chuyên gia khuyến cáo trẻ nên được khám lần đầu vào khoảng 6 tháng tuổi, sau đó khám lại ở 3 tuổi và trước khi vào lớp 1, hoặc theo hướng dẫn của bác sĩ nhãn khoa.
Khám mắt sớm giúp phát hiện các vấn đề như cận, viễn, loạn thị, lác mắt hoặc bệnh lý bẩm sinh, từ đó có biện pháp can thiệp kịp thời. Việc này đặc biệt quan trọng vì nếu nhược thị được phát hiện trước 7 tuổi, khả năng hồi phục mắt nhược thị có thể đạt 70 – 90%. Ngược lại, nếu phát hiện muộn, khả năng điều trị giảm đáng kể và mắt yếu có nguy cơ mất thị lực vĩnh viễn.
Cha mẹ nên lên lịch khám định kỳ, ghi lại các biểu hiện bất thường của mắt trẻ và thông báo với bác sĩ để có kế hoạch theo dõi và điều trị phù hợp. Khám mắt sớm không chỉ giúp phòng ngừa nhược thị, mà còn góp phần bảo vệ thị lực lâu dài và phát triển toàn diện cho trẻ.
Tạo thói quen học tập và sinh hoạt tốt cho mắt
Việc hình thành thói quen học tập và sinh hoạt khoa học giúp trẻ phòng ngừa nhược thị và các vấn đề về mắt. Cha mẹ nên hướng dẫn trẻ ngồi học đúng tư thế, giữ khoảng cách hợp lý giữa mắt và vở, sách hoặc màn hình. Ánh sáng khi học cũng rất quan trọng: nên học ở nơi đủ sáng, tránh ánh sáng quá yếu hoặc chói gắt, vì mắt phải điều tiết nhiều sẽ dễ mệt mỏi.
Khuyến khích trẻ thường xuyên vận động ngoài trời, tiếp xúc với ánh sáng tự nhiên giúp phát triển chiều dài nhãn cầu cân đối, giảm nguy cơ cận thị – một trong những nguyên nhân chính dẫn đến nhược thị. Ngoài ra, cần hướng dẫn trẻ nghỉ giải lao đều đặn, nhìn ra xa sau mỗi 30 – 40 phút học tập, giúp mắt thư giãn, giảm căng cơ và duy trì thị lực khỏe mạnh.
Tạo thói quen này từ nhỏ giúp trẻ phát triển thị lực ổn định, hạn chế mỏi mắt, đồng thời hình thành nền tảng sinh hoạt khoa học và chăm sóc mắt lâu dài.
Hạn chế thời gian sử dụng thiết bị điện tử
Sử dụng điện thoại, máy tính bảng, tivi hay máy tính quá lâu là một trong những nguyên nhân nhược thị ở trẻ làm mắt trẻ mỏi, căng cơ và tăng nguy cơ nhược thị. Ánh sáng xanh từ màn hình, khoảng cách nhìn gần kéo dài và thiếu nghỉ ngơi khiến mắt phải điều tiết liên tục, dễ dẫn đến mỏi mắt, lác nhẹ hoặc tăng cận thị.
Cha mẹ nên giới hạn thời gian sử dụng thiết bị theo độ tuổi: trẻ dưới 2 tuổi nên hạn chế tối đa; trẻ từ 3 – 6 tuổi không quá 1 giờ mỗi lần, trẻ lớn hơn nên nghỉ giải lao sau mỗi 30 – 40 phút. Ngoài ra, cần đảm bảo màn hình đặt đúng khoảng cách và chiều cao, ánh sáng phòng học hoặc sinh hoạt đủ và không chói, để mắt trẻ không phải căng quá mức.
Hạn chế thời gian sử dụng thiết bị điện tử không chỉ giúp phòng ngừa nhược thị, mà còn giảm nguy cơ cận thị, bảo vệ thị lực và giúp trẻ phát triển thói quen sinh hoạt lành mạnh, cân bằng giữa học tập và vận động.
Quan sát sớm các biểu hiện bất thường của mắt
Phát hiện nhược thị ở trẻ từ sớm là chìa khóa quan trọng để bảo vệ thị lực cho con. Phụ huynh nên quan sát kỹ các dấu hiệu như: nheo mắt, nghiêng đầu, cúi sát vở khi đọc sách, hoặc đưa màn hình gần mắt. Những hành vi này thường xuất hiện khi mắt nhược thị phải điều tiết quá mức để nhìn rõ, và là cảnh báo rằng mắt yếu đang không được sử dụng hiệu quả.
Trẻ cũng có thể phản ứng khác nhau khi che từng mắt: khi che mắt còn tốt, trẻ khó chịu hoặc la hét; khi che mắt nhược thị, trẻ thường ít phản ứng. Đây là dấu hiệu giúp phụ huynh nhận biết mắt nào đang bị nhược thị một cách trực quan.
Ngoài ra, những khó khăn trong phối hợp tay – mắt cũng là tín hiệu cảnh báo, ví dụ như bắt bóng, xếp hình, vẽ hay viết chữ kém chính xác. Khi các biểu hiện này xuất hiện thường xuyên hoặc kéo dài, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám mắt chuyên khoa ngay.
Việc quan sát hàng ngày kết hợp với khám định kỳ và đánh giá của bác sĩ sẽ giúp phát hiện sớm tật khúc xạ, lác mắt hoặc các bệnh lý bẩm sinh. Can thiệp kịp thời không chỉ ngăn nhược thị tiến triển mà còn bảo vệ thị lực và giúp trẻ phát triển toàn diện.
Nhược thị ở trẻ có thể phòng ngừa và điều trị hiệu quả nếu được phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách. Khám mắt định kỳ, tạo thói quen sinh hoạt tốt, hạn chế thiết bị điện tử và can thiệp kịp thời sẽ giúp trẻ phát triển thị lực bình thường và phối hợp hai mắt hiệu quả. Cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ tương lai thị lực và sức khỏe mắt của con.
