Thu Phương FSCSử dụng internet an toàn đang trở thành yêu cầu thiết yếu trong bối cảnh internet gắn liền với học tập, làm việc và giải trí hằng ngày. Bên cạnh những lợi ích rõ rệt, môi trường trực tuyến cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro như lộ thông tin cá nhân, tin giả, lừa đảo hay tác động tiêu cực đến tâm lý người dùng. Bài viết dưới đây tổng hợp 15 quy tắc giúp sử dụng internet an toàn mỗi ngày, dễ áp dụng và phù hợp cho học sinh, phụ huynh và người dùng internet nói chung. Cùng FPT Schools tìm hiểu chi tiết trong bài viết này nhé!
Internet an toàn là gì?
Internet an toàn là việc sử dụng internet một cách có ý thức, có trách nhiệm và chủ động bảo vệ bản thân trước các rủi ro trong môi trường số. Điều này bao gồm bảo mật thông tin cá nhân, kiểm soát nội dung tiếp cận, giao tiếp văn minh và biết cách phòng tránh các nguy cơ như lừa đảo trực tuyến, tin giả, bắt nạt trên mạng hay xâm phạm quyền riêng tư.
Hiểu đúng internet an toàn không chỉ dừng lại ở việc “không gặp sự cố”, mà còn là khả năng nhận biết rủi ro, đưa ra lựa chọn phù hợp và sử dụng internet hiệu quả cho học tập, công việc và cuộc sống hằng ngày. Với học sinh, internet an toàn còn gắn liền với việc hình thành kỹ năng số, tư duy phản biện và thói quen sử dụng công nghệ lành mạnh ngay từ sớm.
Trong bối cảnh internet ngày càng phổ biến và khó kiểm soát tuyệt đối, internet an toàn chính là nền tảng giúp mỗi cá nhân tự bảo vệ mình và góp phần xây dựng một môi trường mạng tích cực, văn minh và đáng tin cậy.
Sự khác biệt giữa “biết dùng internet” và “sử dụng internet an toàn”
Sự khác biệt giữa “biết dùng internet” và “ sử dụng internet an toàn” nằm ở mức độ nhận thức và khả năng tự bảo vệ, không chỉ ở kỹ năng thao tác. Trên thực tế, rất nhiều người, đặc biệt là học sinh có thể sử dụng internet thành thạo nhưng lại thiếu kỹ năng an toàn số.
Theo khảo sát của UNICEF tại khu vực châu Á – Thái Bình Dương, hơn 80% trẻ em và thanh thiếu niên từ 10–18 tuổi sử dụng internet hằng ngày, nhưng chỉ khoảng 35 – 40% trong số đó được trang bị kiến thức cơ bản về an toàn trực tuyến. Điều này cho thấy khoảng cách rõ rệt giữa việc “biết dùng” và “dùng an toàn”.
Người biết dùng internet thường tập trung vào các thao tác như tìm kiếm thông tin, dùng mạng xã hội, xem video hay học trực tuyến, nhưng ít chú ý đến rủi ro tiềm ẩn. Báo cáo an ninh mạng năm 2023 cho thấy gần 60% người dùng từng công khai thông tin cá nhân trên mạng xã hội mà không kiểm tra cài đặt quyền riêng tư, và hơn 50% người dùng từng nhấp vào liên kết lạ vì tò mò hoặc thiếu cảnh giác. Những con số này phản ánh việc sử dụng internet chủ yếu dựa trên thói quen, thiếu đánh giá rủi ro.
Sử dụng internet an toàn đòi hỏi người dùng hiểu được hậu quả của mỗi hành vi trực tuyến và biết cách phòng tránh. Nhóm học sinh được trang bị kỹ năng internet an toàn có nguy cơ trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến thấp hơn khoảng 40 – 50%, đồng thời tỷ lệ bị bắt nạt trên mạng giảm khoảng 30% so với nhóm không được hướng dẫn. Ngoài ra, người dùng internet an toàn thường có ý thức quản lý thời gian online tốt hơn, việc kiểm soát thời gian sử dụng internet giúp cải thiện hiệu quả học tập từ 20 – 25%.
Như vậy, “biết dùng internet” mới chỉ là khả năng tiếp cận công nghệ, còn “sử dụng internet an toàn” là năng lực làm chủ môi trường số. Trong bối cảnh hơn 90% thanh thiếu niên Việt Nam sử dụng internet mỗi ngày, việc chuyển từ sử dụng theo thói quen sang sử dụng an toàn, có trách nhiệm là yêu cầu cấp thiết, không chỉ để giảm rủi ro trước mắt mà còn để hình thành kỹ năng sống bền vững trong thời đại số.
>> Xem thêm: 6+ lợi ích của mạng xã hội trong học tập nếu được sử dụng đúng cách
Những rủi ro phổ biến khi sử dụng internet
Internet mang lại nhiều tiện ích cho học tập và cuộc sống, nhưng đồng thời cũng kéo theo không ít nguy cơ nếu người dùng thiếu kỹ năng và nhận thức an toàn. Việc nhận diện rõ các rủi ro phổ biến khi sử dụng internet là bước đầu quan trọng giúp mỗi cá nhân chủ động phòng tránh và bảo vệ bản thân trên môi trường số.
Rủi ro về thông tin cá nhân
Rủi ro về thông tin cá nhân là một trong những nguy cơ lớn nhất khi sử dụng internet tại Việt Nam hiện nay, đặc biệt trong bối cảnh mạng xã hội và các nền tảng số phát triển mạnh. Khoảng 65 – 70% người dùng internet Việt Nam từng chia sẻ ít nhất một loại thông tin cá nhân ở chế độ công khai hoặc bán công khai trên mạng xã hội mà không kiểm soát kỹ quyền riêng tư. Điều này tạo điều kiện cho các hành vi thu thập dữ liệu trái phép, mạo danh tài khoản và lừa đảo trực tuyến.
Thực tế cho thấy hậu quả không chỉ dừng ở việc bị làm phiền. Các thống kê an ninh mạng tại Việt Nam ghi nhận hàng chục nghìn phản ánh mỗi năm liên quan đến lộ lọt dữ liệu cá nhân, trong đó phổ biến nhất là bị gọi điện, nhắn tin lừa đảo sau khi để lộ số điện thoại hoặc thông tin đăng ký trực tuyến. Đáng chú ý, nhiều vụ lừa đảo tài chính bắt nguồn từ việc kẻ xấu khai thác dữ liệu cá nhân có sẵn trên mạng xã hội, kết hợp với thông tin rò rỉ từ các ứng dụng, website kém bảo mật.
Với học sinh và phụ huynh, rủi ro này càng nghiêm trọng hơn. Việc đăng tải hình ảnh trẻ em, thông tin trường lớp, thói quen sinh hoạt lên mạng có thể vô tình tạo ra “hồ sơ số” chi tiết, khiến trẻ trở thành đối tượng dễ bị xâm phạm quyền riêng tư hoặc tiếp cận bởi người lạ. Những con số trên cho thấy bảo vệ thông tin cá nhân không còn là vấn đề kỹ thuật, mà là kỹ năng sống thiết yếu khi sử dụng internet tại Việt Nam hiện nay.
Rủi ro về nội dung
Rủi ro về nội dung là một trong những nguy cơ dễ gặp nhất khi sử dụng internet, bởi người dùng phải tiếp xúc với lượng thông tin khổng lồ mỗi ngày. Không phải nội dung nào trên mạng cũng chính xác, hữu ích hoặc phù hợp, đặc biệt trong bối cảnh mạng xã hội phát triển mạnh.
Thực tế tại Việt Nam cho thấy hơn 50% người dùng internet từng gặp tin giả hoặc thông tin sai lệch trong quá trình sử dụng mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến. Nhiều thông tin được chia sẻ nhanh chóng nhưng thiếu nguồn kiểm chứng, dễ gây hiểu nhầm, hoang mang hoặc hình thành nhận thức sai lệch.
Đối với học sinh và thanh thiếu niên, rủi ro nội dung còn nghiêm trọng hơn. Các khảo sát về trẻ em trên môi trường mạng chỉ ra rằng khoảng 40 – 45% trẻ từng tiếp cận nội dung không phù hợp với độ tuổi, như bạo lực, ngôn từ tiêu cực hoặc hình ảnh phản cảm. Việc tiếp xúc lặp lại với những nội dung này có thể ảnh hưởng đến cảm xúc, hành vi và cách nhìn nhận thế giới của trẻ.
Ngoài ra, nhiều nền tảng trực tuyến ưu tiên hiển thị nội dung giật gân, gây tranh cãi để thu hút tương tác. Điều này khiến người dùng dễ rơi vào vòng lặp tiếp nhận thông tin tiêu cực, dẫn đến gia tăng căng thẳng, lo âu và giảm khả năng tập trung trong học tập và sinh hoạt hằng ngày.
>> Xem thêm: Kỹ năng số là gì? Vì sao kỹ năng số trở thành năng lực thiết yếu
Rủi ro về hành vi và tâm lý
Rủi ro về hành vi và tâm lý là hệ quả dễ thấy khi người dùng, đặc biệt là học sinh và thanh thiếu niên, sử dụng internet thiếu kiểm soát. Việc tiếp xúc liên tục với mạng xã hội, trò chơi trực tuyến và nội dung giải trí dễ dẫn đến thay đổi hành vi và cảm xúc theo hướng tiêu cực.
Tại Việt Nam, các khảo sát về thói quen sử dụng internet cho thấy một tỷ lệ lớn học sinh dành trên 4 giờ mỗi ngày cho mạng xã hội và thiết bị số. Thời gian online kéo dài làm giảm tương tác trực tiếp, ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp ngoài đời thực và hình thành thói quen sống lệ thuộc vào môi trường số.
Một rủi ro đáng lo ngại khác là bắt nạt trên mạng. Có tới 20 – 30% học sinh từng ít nhất một lần bị trêu chọc, xúc phạm hoặc công kích qua tin nhắn, bình luận hay mạng xã hội. Những hành vi này có thể gây tổn thương tâm lý kéo dài, làm giảm sự tự tin và cảm giác an toàn của người trẻ.
Bên cạnh đó, việc thường xuyên so sánh bản thân với hình ảnh “hoàn hảo” trên mạng xã hội dễ dẫn đến lo âu, căng thẳng và cảm giác tự ti. Một số nghiên cứu về sức khỏe tinh thần cho thấy người sử dụng mạng xã hội với cường độ cao có nguy cơ gặp vấn đề về cảm xúc cao hơn rõ rệt so với nhóm sử dụng có kiểm soát.
Rủi ro về an ninh mạng
Rủi ro về an ninh mạng là mối nguy ngày càng gia tăng khi các hình thức tấn công trực tuyến trở nên tinh vi và khó nhận biết hơn. Tại Việt Nam, theo các báo cáo an toàn thông tin, hàng chục nghìn sự cố an ninh mạng được ghi nhận mỗi năm, trong đó phổ biến nhất là lừa đảo trực tuyến, chiếm đoạt tài khoản và phát tán mã độc.
Một trong những rủi ro thường gặp là lừa đảo qua email, tin nhắn và mạng xã hội. Thống kê cho thấy phần lớn các vụ lừa đảo bắt đầu từ đường link giả mạo hoặc yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân, lợi dụng tâm lý chủ quan của người dùng. Nhiều trường hợp bị chiếm đoạt tài khoản ngân hàng, ví điện tử chỉ vì nhấp vào một liên kết không rõ nguồn gốc.
Bên cạnh đó, virus và mã độc vẫn là mối đe dọa lớn đối với thiết bị cá nhân. Các báo cáo an ninh mạng tại Việt Nam ghi nhận hàng triệu thiết bị bị nhiễm mã độc mỗi năm, chủ yếu do tải ứng dụng, phần mềm hoặc tài liệu từ nguồn không an toàn. Hậu quả có thể là mất dữ liệu, rò rỉ thông tin hoặc bị kiểm soát thiết bị từ xa.
Một nguyên nhân quan trọng dẫn đến rủi ro an ninh mạng là thói quen bảo mật kém của người dùng. Nhiều người vẫn sử dụng mật khẩu đơn giản, không bật xác thực hai lớp và ít cập nhật phần mềm. Thực tế cho thấy các tài khoản không được bảo vệ đầy đủ có nguy cơ bị tấn công cao gấp nhiều lần so với tài khoản có biện pháp bảo mật cơ bản.
>> Xem thêm: 11+ tác hại của mạng xã hội ảnh hưởng nghiêm trọng tới thế hệ trẻ Việt Nam
15 quy tắc sử dụng internet an toàn không nên bỏ qua
Để hạn chế rủi ro và bảo vệ bản thân trong môi trường số ngày càng phức tạp, người dùng cần hình thành những nguyên tắc sử dụng internet an toàn ngay từ đầu. Dưới đây là 15 quy tắc quan trọng không nên bỏ qua, giúp sử dụng internet hiệu quả, có trách nhiệm và an toàn mỗi ngày.
Bảo mật thông tin cá nhân
Bảo mật thông tin cá nhân là yếu tố cốt lõi quyết định mức độ an toàn khi sử dụng internet, đặc biệt trong bối cảnh dữ liệu cá nhân tại Việt Nam ngày càng bị khai thác mạnh. Thực tế cho thấy phần lớn các vụ lừa đảo trực tuyến không bắt đầu từ kỹ thuật phức tạp, mà từ chính những thông tin người dùng vô tình công khai trên mạng xã hội như số điện thoại, email, hình ảnh, nơi làm việc hoặc thói quen sinh hoạt.
Trong thực tế, học sinh và phụ huynh là nhóm dễ gặp rủi ro hơn cả. Việc đăng tải hình ảnh con cái, thông tin trường lớp, lịch sinh hoạt hằng ngày tưởng chừng vô hại nhưng lại giúp kẻ xấu dễ dàng xây dựng “hồ sơ số” chi tiết. Từ đó, nguy cơ bị xâm phạm quyền riêng tư, tiếp cận trái phép hoặc lợi dụng lòng tin tăng lên đáng kể, đặc biệt trong môi trường mạng khó kiểm soát.
Để bảo mật thông tin cá nhân hiệu quả, người dùng cần hình thành thói quen kiểm tra kỹ cài đặt quyền riêng tư, hạn chế chia sẻ thông tin nhạy cảm, không cung cấp dữ liệu cá nhân cho website hoặc ứng dụng không rõ nguồn gốc. Trong thời đại số, mỗi lượt đăng tải đều để lại dấu vết, vì vậy bảo mật thông tin cá nhân không chỉ là hành động phòng ngừa trước mắt mà còn là cách bảo vệ bản thân và gia đình về lâu dài khi sử dụng internet.
Sử dụng mật khẩu mạnh và khác nhau cho từng tài khoản
Sử dụng mật khẩu mạnh và khác nhau cho từng tài khoản là biện pháp bảo mật cơ bản nhưng thường bị xem nhẹ khi sử dụng internet. Trên thực tế, nhiều người vẫn có thói quen đặt mật khẩu ngắn, dễ đoán hoặc dùng chung một mật khẩu cho email, mạng xã hội, tài khoản ngân hàng và các dịch vụ trực tuyến khác. Đây chính là “điểm yếu” lớn nhất khiến tài khoản dễ bị xâm nhập.
Để giảm rủi ro, mỗi tài khoản nên có mật khẩu riêng, đủ dài và khó đoán, kết hợp chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt. Việc ghi nhớ nhiều mật khẩu có thể khó khăn, nhưng đổi lại là mức độ an toàn cao hơn rất nhiều. Sử dụng mật khẩu mạnh và khác nhau cho từng tài khoản không chỉ giúp bảo vệ dữ liệu cá nhân, mà còn ngăn chặn nguy cơ mất kiểm soát toàn bộ hệ thống tài khoản trực tuyến của người dùng.
Bật xác thực hai bước cho tài khoản quan trọng
Bật xác thực hai bước cho tài khoản quan trọng là cách đơn giản nhưng rất hiệu quả để tăng mức độ bảo mật khi sử dụng internet. Xác thực hai bước (2FA) yêu cầu người dùng thực hiện thêm một bước xác minh ngoài mật khẩu, thường là mã gửi về điện thoại, email hoặc ứng dụng xác thực. Nhờ đó, ngay cả khi mật khẩu bị lộ, tài khoản vẫn khó bị chiếm quyền truy cập.
Trước hết, hãy ưu tiên bật xác thực hai bước cho các tài khoản quan trọng như email, mạng xã hội, tài khoản ngân hàng, ví điện tử và các dịch vụ lưu trữ dữ liệu. Người dùng truy cập phần Cài đặt bảo mật của từng nền tảng, tìm mục Xác thực hai bước hoặc Bảo mật nâng cao, sau đó làm theo hướng dẫn để kích hoạt.
Khi thiết lập, nên lựa chọn hình thức xác thực phù hợp và an toàn. Ứng dụng xác thực (như Google Authenticator hoặc các ứng dụng tương tự) thường có độ bảo mật cao hơn so với nhận mã qua SMS. Ngoài ra, cần lưu lại mã khôi phục do hệ thống cung cấp để sử dụng trong trường hợp mất điện thoại hoặc không thể nhận mã xác minh.
Sau khi bật xác thực hai bước, người dùng nên kiểm tra lại bằng cách đăng xuất và đăng nhập lại tài khoản. Việc này giúp đảm bảo tính năng đã hoạt động đúng. Duy trì xác thực hai bước là một thói quen quan trọng, giúp giảm đáng kể nguy cơ bị xâm nhập tài khoản và bảo vệ an toàn dữ liệu cá nhân trong môi trường số.
Kiểm tra kỹ nguồn thông tin trước khi tin hoặc chia sẻ
Kiểm tra kỹ nguồn thông tin trước khi tin hoặc chia sẻ là kỹ năng quan trọng giúp người dùng tránh rơi vào bẫy tin giả và thông tin sai lệch trên internet. Trong môi trường số, bất kỳ ai cũng có thể đăng tải nội dung, vì vậy mức độ lan truyền nhanh không đồng nghĩa với độ chính xác cao.
Khi tiếp nhận một thông tin, trước hết cần xác định nguồn phát hành. Ưu tiên các trang chính thống, cơ quan báo chí uy tín, website của tổ chức, trường học hoặc cơ quan nhà nước. Với thông tin xuất hiện trên mạng xã hội, cần cảnh giác với các bài viết không ghi rõ tác giả, không dẫn nguồn hoặc dùng tiêu đề giật gân để thu hút chú ý.
Tiếp theo, hãy đối chiếu thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. Một thông tin đáng tin cậy thường được nhiều kênh uy tín cùng đăng tải với nội dung tương đồng. Nếu chỉ xuất hiện ở một trang cá nhân hoặc hội nhóm nhỏ, khả năng sai lệch là rất cao.
Cuối cùng, người dùng nên tạm dừng trước khi chia sẻ. Việc chia sẻ vội vàng có thể khiến tin giả lan rộng và gây hậu quả không mong muốn. Hình thành thói quen kiểm tra nguồn thông tin không chỉ giúp bảo vệ bản thân khỏi hiểu sai vấn đề, mà còn góp phần xây dựng môi trường internet an toàn, lành mạnh và có trách nhiệm.
Cẩn trọng với đường link và tệp đính kèm lạ
Cẩn trọng với đường link và tệp đính kèm lạ là nguyên tắc quan trọng giúp người dùng phòng tránh lừa đảo và mã độc khi sử dụng internet. Trên thực tế, nhiều cuộc tấn công mạng bắt đầu từ một đường link hoặc tệp đính kèm tưởng chừng vô hại được gửi qua email, tin nhắn hoặc mạng xã hội.
Khi nhận được một liên kết lạ, người dùng không nên nhấp ngay, kể cả khi tin nhắn được gửi từ tài khoản quen biết. Kẻ xấu thường giả mạo người thân, đồng nghiệp hoặc tổ chức uy tín để đánh lừa nạn nhân. Cần kiểm tra kỹ địa chỉ website, nội dung thông báo và dấu hiệu bất thường như lỗi chính tả, yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân hoặc thúc giục hành động gấp.
Đối với tệp đính kèm, chỉ mở khi chắc chắn về người gửi và mục đích sử dụng. Các tệp có đuôi lạ hoặc không phù hợp với nội dung trao đổi có thể chứa virus, mã độc hoặc phần mềm gián điệp. Việc tải và mở tệp từ nguồn không rõ ràng có thể dẫn đến mất dữ liệu, bị kiểm soát thiết bị hoặc lộ thông tin cá nhân.
Thiết lập quyền riêng tư trên mạng xã hội
Thiết lập quyền riêng tư trên mạng xã hội là bước cần thiết để kiểm soát thông tin cá nhân và giảm thiểu rủi ro khi sử dụng internet. Nhiều người dùng có thói quen đăng tải hình ảnh, suy nghĩ, vị trí hoặc thông tin cá nhân nhưng lại bỏ qua phần cài đặt quyền riêng tư, khiến nội dung dễ bị người lạ theo dõi, thu thập và khai thác.
Để sử dụng mạng xã hội an toàn hơn, người dùng nên thường xuyên kiểm tra phần cài đặt quyền riêng tư của tài khoản. Cần giới hạn đối tượng có thể xem bài viết, hình ảnh cá nhân, danh sách bạn bè và thông tin hồ sơ ở mức phù hợp. Với các nội dung mang tính riêng tư, nên chọn chế độ chỉ bạn bè hoặc nhóm tin cậy thay vì công khai.
Ngoài ra, cần chú ý đến quyền truy cập của ứng dụng bên thứ ba liên kết với tài khoản mạng xã hội. Việc cho phép quá nhiều ứng dụng truy cập có thể khiến dữ liệu cá nhân bị thu thập ngoài ý muốn. Định kỳ rà soát và gỡ bỏ những ứng dụng không còn sử dụng là cách đơn giản để tăng cường bảo mật.
Không trò chuyện riêng với người lạ trên mạng
Không trò chuyện riêng với người lạ trên mạng là nguyên tắc quan trọng giúp hạn chế nhiều rủi ro tiềm ẩn, đặc biệt đối với học sinh và thanh thiếu niên. Trên môi trường trực tuyến, danh tính của người dùng rất dễ bị giả mạo, và những người tiếp cận ban đầu với thái độ thân thiện không phải lúc nào cũng có mục đích tốt.
Thực tế cho thấy nhiều trường hợp lừa đảo, dụ dỗ hoặc xâm phạm quyền riêng tư bắt đầu từ các cuộc trò chuyện riêng tư trên mạng xã hội, trò chơi trực tuyến hoặc ứng dụng nhắn tin. Kẻ xấu thường lợi dụng sự tò mò, tin tưởng hoặc thiếu kinh nghiệm của người dùng để khai thác thông tin cá nhân, gửi đường link độc hại hoặc yêu cầu thực hiện những hành vi không an toàn.
Để giảm rủi ro, người dùng nên hạn chế trả lời tin nhắn từ tài khoản không quen biết, không cung cấp thông tin cá nhân và không chuyển sang các kênh liên lạc riêng tư khi chưa xác minh rõ ràng. Với trẻ em và học sinh, việc trao đổi sớm với cha mẹ, thầy cô khi nhận được tin nhắn đáng ngờ là rất cần thiết.
Tôn trọng người khác khi giao tiếp trực tuyến
Tôn trọng người khác khi giao tiếp trực tuyến là nguyên tắc nền tảng giúp xây dựng môi trường internet văn minh và an toàn. Dù giao tiếp qua màn hình, mọi lời nói, bình luận hay hành vi trên mạng đều có tác động thật đến cảm xúc và tâm lý của người khác, không kém gì giao tiếp trực tiếp ngoài đời.
Nhiều xung đột và hành vi tiêu cực trên mạng bắt nguồn từ việc sử dụng ngôn từ thiếu kiểm soát, công kích cá nhân hoặc bình luận xúc phạm. Những hành vi này không chỉ gây tổn thương cho người bị ảnh hưởng mà còn làm gia tăng tình trạng bắt nạt trên mạng, đặc biệt trong cộng đồng học sinh và thanh thiếu niên.
Để giao tiếp trực tuyến an toàn, người dùng cần suy nghĩ kỹ trước khi đăng tải hoặc phản hồi, tránh dùng lời lẽ kích động, miệt thị hay lan truyền thông tin gây tổn hại đến danh dự người khác. Việc tôn trọng sự khác biệt về quan điểm và biết dừng lại khi tranh luận căng thẳng là cách ứng xử tích cực trên môi trường số.
Không chia sẻ hình ảnh, video nhạy cảm
Không chia sẻ hình ảnh, video nhạy cảm là nguyên tắc quan trọng để bảo vệ quyền riêng tư và danh dự cá nhân khi sử dụng internet. Một khi hình ảnh hoặc video đã được đăng tải lên môi trường trực tuyến, người dùng gần như không thể kiểm soát hoàn toàn việc sao chép, lưu trữ hay phát tán lại nội dung đó.
Nhiều trường hợp bị tổn hại nghiêm trọng về tâm lý và uy tín bắt nguồn từ việc chia sẻ hình ảnh riêng tư một cách thiếu cân nhắc. Nội dung nhạy cảm có thể bị lợi dụng để tống tiền, bôi nhọ hoặc lan truyền trái phép, gây ảnh hưởng lâu dài đến học tập, công việc và các mối quan hệ xã hội.
Đặc biệt với học sinh và thanh thiếu niên, việc chia sẻ hình ảnh cá nhân, hình ảnh bạn bè hoặc người thân mà chưa được sự đồng ý cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý và đạo đức. Nhiều nội dung tưởng chừng vô hại ở thời điểm đăng tải có thể trở thành gánh nặng khi bị phát tán ngoài ý muốn trong tương lai.
Quản lý thời gian sử dụng internet hợp lý
Quản lý thời gian sử dụng internet hợp lý là yếu tố quan trọng giúp người dùng tận dụng lợi ích của internet mà không bị lệ thuộc hay ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và học tập. Việc sử dụng internet kéo dài, không kiểm soát dễ dẫn đến giảm khả năng tập trung, rối loạn giấc ngủ và mất cân bằng giữa đời sống số và đời sống thực.
Học sinh và người trẻ dành hàng giờ mỗi ngày cho mạng xã hội, trò chơi trực tuyến hoặc xem nội dung giải trí. Khi thời gian online vượt quá mức cần thiết, hiệu quả học tập và khả năng giao tiếp trực tiếp có xu hướng giảm, đồng thời gia tăng cảm giác mệt mỏi và căng thẳng.
Để quản lý thời gian sử dụng internet hiệu quả, người dùng nên xác định mục đích rõ ràng khi lên mạng, ưu tiên học tập và công việc trước giải trí. Việc đặt giới hạn thời gian sử dụng thiết bị mỗi ngày, kết hợp với các hoạt động vận động, đọc sách và giao tiếp trực tiếp giúp duy trì sự cân bằng cần thiết.
Cập nhật phần mềm và thiết bị thường xuyên
Cập nhật phần mềm và thiết bị thường xuyên là biện pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả để bảo vệ an toàn khi sử dụng internet. Các bản cập nhật không chỉ bổ sung tính năng mới mà quan trọng hơn là vá những lỗ hổng bảo mật có thể bị kẻ xấu khai thác.
Phần lớn các sự cố an ninh mạng xảy ra do người dùng sử dụng hệ điều hành, ứng dụng hoặc trình duyệt đã lỗi thời. Khi phần mềm không được cập nhật, thiết bị dễ trở thành mục tiêu của virus, mã độc hoặc các cuộc tấn công từ xa, dẫn đến nguy cơ mất dữ liệu và lộ thông tin cá nhân.
Để giảm rủi ro, người dùng nên bật chế độ cập nhật tự động cho hệ điều hành, ứng dụng và phần mềm bảo mật. Với các thiết bị dùng cho học tập và công việc, việc kiểm tra và cập nhật định kỳ giúp duy trì hiệu suất ổn định và sử dụng internet an toàn lâu dài.
Sử dụng phần mềm bảo mật đáng tin cậy
Sử dụng phần mềm bảo mật đáng tin cậy là một trong những lớp phòng vệ quan trọng giúp bảo vệ thiết bị và dữ liệu cá nhân khi sử dụng internet. Trong bối cảnh các hình thức tấn công mạng ngày càng tinh vi, việc chỉ dựa vào sự cẩn trọng của người dùng là chưa đủ nếu không có công cụ bảo mật hỗ trợ.
Các thiết bị bị nhiễm virus, mã độc do truy cập website không an toàn, tải phần mềm lậu hoặc mở tệp đính kèm chứa mã độc. Khi không có phần mềm bảo mật, người dùng rất khó phát hiện các mối nguy ẩn, dẫn đến mất dữ liệu, lộ thông tin cá nhân hoặc bị kiểm soát thiết bị từ xa.
Để đảm bảo an toàn, người dùng nên lựa chọn phần mềm bảo mật từ các nhà cung cấp uy tín, có nguồn gốc rõ ràng và được cập nhật thường xuyên. Phần mềm bảo mật cần có các chức năng cơ bản như quét virus, cảnh báo website độc hại và bảo vệ thời gian thực.
Báo cáo nội dung xấu hoặc hành vi vi phạm
Báo cáo nội dung xấu hoặc hành vi vi phạm là hành động cần thiết để bảo vệ bản thân và góp phần xây dựng môi trường internet an toàn, lành mạnh. Nội dung xấu có thể bao gồm tin giả, lừa đảo, bạo lực, bắt nạt trên mạng hoặc các hành vi xâm phạm quyền riêng tư.
Nhiều người dùng lựa chọn bỏ qua khi gặp nội dung tiêu cực, khiến những hành vi này tiếp tục lan rộng và gây ảnh hưởng đến cộng đồng. Việc chủ động báo cáo giúp các nền tảng kịp thời xử lý, hạn chế nguy cơ người khác trở thành nạn nhân của lừa đảo hoặc bắt nạt trực tuyến.
Khi phát hiện nội dung vi phạm, người dùng nên sử dụng các công cụ báo cáo được tích hợp sẵn trên mạng xã hội, website hoặc ứng dụng. Đồng thời, cần lưu lại bằng chứng như hình ảnh, tin nhắn hoặc đường link để hỗ trợ quá trình xử lý. Với học sinh, việc thông báo cho cha mẹ, thầy cô hoặc người có trách nhiệm là rất quan trọng.
Không tin tuyệt đối vào danh tính trên mạng
Không tin tuyệt đối vào danh tính trên mạng là nguyên tắc quan trọng giúp người dùng tránh nhiều rủi ro khi giao tiếp trực tuyến. Trên internet, việc tạo tài khoản giả, mạo danh người khác hoặc che giấu thông tin thật diễn ra rất dễ dàng, khiến người dùng khó xác định chính xác đối phương là ai.
Không thiếu những vụ lừa đảo, dụ dỗ hoặc chiếm đoạt tài sản bắt nguồn từ việc kẻ xấu xây dựng hình ảnh đáng tin cậy trên mạng xã hội, như giả danh người quen, chuyên gia, nhân viên tổ chức hoặc bạn bè cùng sở thích. Khi người dùng tin tưởng tuyệt đối vào danh tính trực tuyến, nguy cơ bị lợi dụng và xâm phạm quyền riêng tư tăng lên đáng kể.
Để sử dụng internet an toàn, người dùng cần thận trọng với những lời mời gọi, đề nghị giúp đỡ hoặc chia sẻ thông tin cá nhân từ người quen qua mạng. Trước khi tin tưởng hoặc hợp tác, nên kiểm chứng thông tin qua nhiều kênh và tránh cung cấp dữ liệu nhạy cảm.
Luôn trao đổi với người lớn hoặc người có trách nhiệm khi gặp vấn đề
Khi gặp sự cố hoặc tình huống khó xử trên internet, việc chủ động tìm đến người lớn hoặc người có trách nhiệm là cách bảo vệ an toàn hiệu quả nhất, đặc biệt với học sinh. Không phải mọi vấn đề trên môi trường mạng đều có thể tự giải quyết, nhất là khi liên quan đến lừa đảo, quấy rối, bắt nạt hoặc nội dung không phù hợp.
Thực tế cho thấy nhiều rủi ro trở nên nghiêm trọng hơn vì người gặp chuyện giữ im lặng hoặc lo sợ bị trách mắng. Việc chia sẻ sớm với cha mẹ, thầy cô hoặc người đáng tin cậy giúp sự việc được nhìn nhận đúng mức và xử lý kịp thời, tránh để lại hậu quả lâu dài về tâm lý và an toàn cá nhân.
Trao đổi với người có trách nhiệm không chỉ nhằm giải quyết sự cố, mà còn giúp người dùng học cách ứng phó đúng đắn trong những tình huống tương tự về sau. Đây là thói quen cần thiết để sử dụng internet an toàn, chủ động và vững vàng hơn trong môi trường số.
Kỹ năng nhận diện và phòng tránh lừa đảo trên internet
Lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi, xuất hiện dưới nhiều hình thức khó nhận biết trên email, tin nhắn và mạng xã hội. Việc trang bị kỹ năng nhận diện và phòng tránh lừa đảo là bước quan trọng giúp người dùng chủ động bảo vệ thông tin cá nhân, tài sản và sử dụng internet an toàn.
Dấu hiệu nhận biết email, tin nhắn lừa đảo
Dấu hiệu nhận biết email, tin nhắn lừa đảo thường khá rõ nếu người dùng chú ý quan sát nội dung và cách thức gửi. Phổ biến nhất là các thông báo mang tính khẩn cấp hoặc gây áp lực, như yêu cầu xác minh tài khoản ngay lập tức, thông báo trúng thưởng, hoàn tiền, hoặc cảnh báo khóa tài khoản nếu không phản hồi sớm.
Ngoài ra, email và tin nhắn lừa đảo thường có địa chỉ người gửi không rõ ràng, tên miền lạ hoặc không trùng khớp với tổ chức được nhắc đến trong nội dung. Câu chữ thiếu tự nhiên, nhiều lỗi chính tả, cách xưng hô chung chung cũng là dấu hiệu dễ nhận biết.
Một dấu hiệu quan trọng khác là yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân, mật khẩu, mã OTP hoặc thông tin tài chính qua email hoặc tin nhắn. Các tổ chức uy tín không bao giờ yêu cầu người dùng gửi những thông tin này bằng hình thức trực tuyến không bảo mật.
Cuối cùng, nhiều email và tin nhắn lừa đảo thường đính kèm đường link hoặc tệp tin lạ, khuyến khích người nhận nhấp vào để xử lý vấn đề. Khi gặp những dấu hiệu trên, người dùng cần cảnh giác, không phản hồi và không thực hiện bất kỳ yêu cầu nào để tránh rơi vào bẫy lừa đảo.
Đường link lạ và yêu cầu bất thường
Đường link lạ và yêu cầu bất thường là hai dấu hiệu thường xuất hiện trong các hình thức lừa đảo trực tuyến. Kẻ xấu lợi dụng sự chủ quan hoặc tâm lý vội vàng của người dùng để gửi link giả mạo, kèm theo những yêu cầu nghe có vẻ hợp lý nhưng thực chất tiềm ẩn rủi ro cao.
Các đường link lạ thường được gửi qua email, tin nhắn hoặc mạng xã hội, dẫn đến website có giao diện giống trang chính thức nhằm đánh cắp thông tin đăng nhập. Chỉ cần nhấp vào link và nhập dữ liệu cá nhân, người dùng có thể bị chiếm quyền tài khoản hoặc nhiễm mã độc mà không nhận ra ngay.
Song song với đó là những yêu cầu bất thường như chuyển tiền gấp, cung cấp mã xác thực, xác minh thông tin ngoài quy trình thông thường hoặc làm theo hướng dẫn riêng qua tin nhắn cá nhân. Đây đều là dấu hiệu cần cảnh giác cao độ. Khi gặp những tình huống này, người dùng nên dừng lại, kiểm tra lại nguồn gửi và xác minh thông tin qua kênh chính thức trước khi thực hiện bất kỳ thao tác nào.
Cách xử lý khi nghi ngờ bị lừa đảo
Cách xử lý khi nghi ngờ bị lừa đảo cần được thực hiện nhanh chóng và bình tĩnh để hạn chế rủi ro. Trước hết, người dùng nên ngừng tương tác ngay lập tức, không trả lời tin nhắn, không nhấp thêm đường link và không cung cấp bất kỳ thông tin cá nhân hay tài chính nào.
Tiếp theo, hãy lưu lại các bằng chứng như email, tin nhắn, số điện thoại, tài khoản gửi, đường link hoặc hình ảnh liên quan. Những thông tin này rất cần thiết để báo cáo cho nền tảng sử dụng, ngân hàng hoặc cơ quan chức năng khi cần.
Nếu đã lỡ nhập thông tin đăng nhập hoặc cung cấp dữ liệu nhạy cảm, người dùng cần đổi mật khẩu ngay, bật xác thực hai bước và kiểm tra lịch sử đăng nhập của các tài khoản liên quan. Trường hợp liên quan đến tài chính, cần liên hệ sớm với ngân hàng hoặc ví điện tử để được hỗ trợ kịp thời.
Với học sinh, việc thông báo sớm cho cha mẹ, thầy cô hoặc người có trách nhiệm là đặc biệt quan trọng. Xử lý kịp thời không chỉ giúp giảm thiểu thiệt hại, mà còn giúp người dùng rút kinh nghiệm và chủ động hơn khi sử dụng internet an toàn trong tương lai.
Kết luận
Sử dụng internet an toàn không phải là kỹ năng bẩm sinh, mà là thói quen cần được rèn luyện mỗi ngày. Khi người dùng biết nhận diện rủi ro, tuân thủ các quy tắc an toàn và chủ động bảo vệ bản thân, internet sẽ trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả cho học tập, công việc và cuộc sống.
Trong bối cảnh môi trường số ngày càng phức tạp, việc trang bị kiến thức và kỹ năng sử dụng internet an toàn cho học sinh, gia đình và cộng đồng là điều cần thiết. Mỗi hành động cẩn trọng hôm nay sẽ góp phần xây dựng một không gian mạng lành mạnh, văn minh và an toàn hơn trong tương lai.
