Thu Phương FSCPhương pháp Steiner là gì luôn là câu hỏi khiến nhiều phụ huynh tò mò khi tìm kiếm một cách nuôi dạy trẻ nhẹ nhàng nhưng giàu giá trị. Đây không phải là mô hình “học nhanh – biết sớm”, mà là phương pháp giáo dục hướng trẻ trở về nhịp phát triển tự nhiên của chính mình. Trẻ được sống trong môi trường ấm áp, ít kích thích, ưu tiên trải nghiệm nghệ thuật, lao động thủ công, chơi tự do và học qua quan sát. Cùng FPT Schools tìm hiểu chi tiết trong bài viết này nhé!
Phương pháp Steiner là gì?
Phương pháp Steiner là gì thường được nhắc đến như một triết lý giáo dục nuôi dưỡng trẻ theo cách tự nhiên, tôn trọng sự phát triển toàn diện thay vì chạy theo kiến thức sớm. Phương pháp này, do Rudolf Steiner sáng lập, cho rằng mỗi đứa trẻ có nhịp trưởng thành riêng và chỉ phát triển tốt khi được sống trong môi trường ấm áp, giàu cảm xúc và ít bị kích thích quá mức.
Trong lớp học Steiner, trẻ không bị ép học chữ – số quá sớm, không chịu áp lực bài kiểm tra hay thành tích. Thay vào đó, trải nghiệm hằng ngày của trẻ xoay quanh nghệ thuật, kể chuyện, âm nhạc, vận động nhịp nhàng, nấu ăn, làm vườn và các hoạt động thủ công như đan len, may vá, nặn sáp ong. Đồ chơi được lựa chọn từ vật liệu tự nhiên, giản dị để mở rộng trí tưởng tượng thay vì làm thay công việc của trí não.
Giáo viên giữ vai trò dẫn dắt nhẹ nhàng: ít giảng giải, nhiều mô phỏng; ít lý thuyết, nhiều thực hành. Trẻ được khuyến khích quan sát, trải nghiệm và tự hình thành hiểu biết. Mọi hoạt động đều tuân theo “nhịp điệu” ngày – tuần – năm, giúp trẻ cảm thấy an toàn, bình tĩnh và dễ tập trung hơn.
Mục tiêu của phương pháp Steiner không phải là tạo ra “trẻ thần đồng”, mà là nuôi dưỡng con người biết cảm nhận, sáng tạo, thấu hiểu bản thân và sống hài hòa với thế giới. Khi trẻ lớn lên trong sự bình yên ấy, khả năng tư duy, giao tiếp và làm việc độc lập cũng hình thành tự nhiên, không gượng ép.
>> Xem thêm: Giáo dục song ngữ cho con là gì? Các phương pháp giáo dục hiệu quả ngay tại nhà
Triết lý giáo dục Steiner là gì?
Triết lý giáo dục Steiner đặt trẻ vào trung tâm của quá trình khám phá, nhưng không bằng cách thúc ép hay ràng buộc. Mọi thứ được xây dựng dựa trên quan sát tinh tế về tâm lý phát triển và nhu cầu cảm xúc của trẻ. Nền tảng này tạo nên một môi trường học bình yên, nhiều nhịp điệu và giàu tính thẩm mỹ – nơi trẻ được lớn lên theo đúng cách của riêng mình.
Tôn trọng nhịp phát triển tự nhiên của trẻ
Tôn trọng nhịp phát triển tự nhiên của trẻ là một trong những nền tảng quan trọng nhất trong triết lý Steiner. Cách tiếp cận này thừa nhận rằng mỗi đứa trẻ lớn lên theo tốc độ riêng, không thể bị ép phải “đi trước” hay “đuổi kịp” người khác. Khi người lớn làm đúng nhịp của trẻ, quá trình học tập trở nên nhẹ nhàng, sâu sắc và không gây áp lực.
Trong môi trường Steiner, trẻ không bị yêu cầu học chữ hay học toán trước khi hệ thần kinh và khả năng tập trung đủ trưởng thành. Thay vì đánh giá bằng điểm số hay mốc phát triển cố định, giáo viên quan sát dấu hiệu sẵn sàng của từng trẻ và điều chỉnh nhịp học phù hợp. Cách tiếp cận này giúp trẻ tránh cảm giác thua kém, đồng thời tạo điều kiện để trẻ trải nghiệm niềm vui khi tự mình khám phá, thay vì học theo kỳ vọng của người lớn.
Học qua trải nghiệm và mô phỏng
Học qua trải nghiệm và mô phỏng là cách Steiner đưa quá trình giáo dục trở lại gần với bản năng tự nhiên của trẻ. Thay vì ngồi nghe giảng hay ghi nhớ lý thuyết, trẻ quan sát cách người lớn làm một việc rồi tự mình thực hành. Điều trẻ học được không chỉ là kỹ năng, mà còn là nhịp điệu, thái độ và cảm xúc trong mỗi hoạt động.
Trong lớp học Steiner, giáo viên ít nói mà hành động nhiều hơn. Nếu là buổi làm bánh, trẻ không được yêu cầu “học công thức”, mà nhìn cô nhào bột, nắn bột, rắc bột, rồi tự bắt chước từng động tác. Khi cô đan len, trẻ nhìn cách cầm kim, cách luồn sợi và tự thử làm theo. Những hoạt động thủ công như vậy vừa nuôi dưỡng sự tập trung, vừa giúp trẻ rèn sự khéo léo, kiên nhẫn và khả năng tự làm việc.
Nuôi dưỡng trí tưởng tượng thay vì “nhồi nhét” kiến thức
Nuôi dưỡng trí tưởng tượng thay vì “nhồi nhét” kiến thức là điểm cốt lõi khiến phương pháp Steiner trở nên khác biệt. Steiner tin rằng trí tưởng tượng là mảnh đất màu mỡ nhất của tuổi thơ, và khi trẻ được tự do sáng tạo, các năng lực tư duy, ngôn ngữ, giải quyết vấn đề và cảm xúc đều phát triển mạnh mẽ hơn bất kỳ bài học sớm nào.
Để bảo vệ khả năng tưởng tượng ấy, Steiner chủ trương tránh dồn kiến thức quá sớm, đặc biệt ở giai đoạn mầm non. Trẻ không phải ghi nhớ chữ số, không bị yêu cầu hoàn thành bài tập, cũng không bị giới hạn bởi những món đồ chơi đã định sẵn chức năng. Thay vào đó, trẻ chơi với khối gỗ, vải len, sỏi, vỏ sò, khăn voan… những vật liệu “mở” giúp trẻ tự biến hóa thành bất cứ điều gì mà trí óc nghĩ ra.
Khi được sống trong thế giới giàu hình ảnh và câu chuyện, trí tưởng tượng của trẻ trở nên sắc nét, phong phú và linh hoạt. Giáo viên thường kể những câu chuyện có nhịp điệu, giàu cảm xúc, không hình minh họa, giúp trẻ tự hình dung nhân vật, bối cảnh và diễn biến theo cách riêng. Trẻ không chỉ nghe – trẻ “tạo ra” câu chuyện trong đầu mình.
Giáo dục toàn diện: trí tuệ – cảm xúc – nghệ thuật – vận động
Giáo dục toàn diện theo phương pháp Steiner hướng đến việc nuôi dưỡng con người một cách trọn vẹn, thay vì chỉ tập trung vào kiến thức học thuật. Bốn mảnh ghép quan trọng – trí tuệ, cảm xúc, nghệ thuật và vận động – được kết nối tự nhiên trong từng hoạt động hằng ngày, giúp trẻ phát triển hài hòa cả bên trong lẫn bên ngoài.
Trí tuệ được nuôi dưỡng thông qua quan sát, suy nghĩ và giải quyết vấn đề thực tế. Trẻ học cách hiểu thế giới bằng trải nghiệm thật, không phụ thuộc vào ghi nhớ máy móc. Cảm xúc được tiếp nhận và xử lý trong môi trường ấm áp, có nhịp điệu ổn định, nơi trẻ cảm thấy an toàn để bộc lộ, kết nối và đồng cảm.
Nghệ thuật đóng vai trò như chiếc cầu nuôi dưỡng sự nhạy cảm và thẩm mỹ. Trẻ được vẽ màu nước, hát, chơi nhạc cụ đơn giản, làm thủ công, kể chuyện – những hoạt động giúp cảm xúc và trí tưởng tượng tuôn chảy tự nhiên. Vận động cũng quan trọng không kém: nhảy, đi bộ, leo trèo, vận động nhịp nhàng theo bài hát… giúp cơ thể khỏe mạnh và hỗ trợ phát triển trí não.
>> Xem thêm: Các phương pháp giáo dục sớm cho trẻ được áp dụng phổ biến hiện nay
Không dùng màn hình, ưu tiên vật liệu tự nhiên
Không dùng màn hình, ưu tiên vật liệu tự nhiên là một nguyên tắc đặc trưng trong phương pháp Steiner, xuất phát từ quan niệm rằng trẻ nhỏ cần được kết nối với thế giới thật trước khi bước vào thế giới công nghệ. Màn hình với ánh sáng xanh, âm thanh mạnh và hình ảnh liên tục được cho là khiến giác quan của trẻ bị quá tải, làm giảm khả năng tập trung và hạn chế trí tưởng tượng. Vì vậy, trong các lớp Steiner, thiết bị điện tử gần như không xuất hiện, đặc biệt ở lứa tuổi mầm non và tiểu học.
Thay cho màn hình, trẻ được tiếp xúc với vật liệu tự nhiên như gỗ, len, lụa, đá, vỏ sò, quả thông, đất nặn… Những chất liệu này mang đến cảm giác chân thật, ấm áp và kích thích trẻ khám phá bằng cả tay, mắt, mũi và trí tưởng tượng. Đồ chơi không hoàn thiện, ít chi tiết giúp trẻ tự nghĩ ra cách chơi, tự sáng tạo tình huống, tự dẫn dắt câu chuyện của chính mình.
Tạo môi trường ấm áp, giàu tính nghệ thuật
Tạo môi trường ấm áp, giàu tính nghệ thuật là một phần không thể thiếu của phương pháp Steiner, bởi không gian sống và học của trẻ ảnh hưởng trực tiếp đến cảm xúc, tư duy và khả năng tập trung. Steiner xem lớp học như một “ngôi nhà thứ hai” – nơi trẻ cảm thấy an toàn, thân thuộc và được nâng đỡ tinh thần.
Không gian Steiner thường sử dụng tông màu dịu nhẹ, ánh sáng tự nhiên và chất liệu ấm áp như gỗ, len, vải thô. Mọi vật dụng đều được lựa chọn kỹ lưỡng: bàn ghế tròn hoặc bo góc nhẹ, đồ chơi thủ công, khăn lụa mềm, giỏ mây, hoa tươi, nến, tranh từ màu nước… Từng chi tiết nhỏ góp phần tạo nên bầu không khí êm dịu, giúp trẻ thư giãn và tập trung vào hoạt động đang diễn ra.
Các đặc điểm nổi bật của phương pháp Steiner
Các đặc điểm nổi bật của phương pháp Steiner tạo nên một môi trường giáo dục nhẹ nhàng, chậm rãi nhưng giàu chiều sâu. Những yếu tố này kết hợp thành một hệ thống nhất quán, giúp trẻ phát triển tự nhiên, không áp lực và luôn được nuôi dưỡng cảm xúc.
Lớp học theo nhịp điệu (rhythm) ổn định
Lớp học theo nhịp điệu (rhythm) ổn định là một trong những nền móng khiến phương pháp Steiner trở nên đặc biệt. Trẻ nhỏ luôn cần sự quen thuộc để cảm thấy an toàn, và nhịp điệu chính là “chiếc đồng hồ mềm” giữ cho tâm trí trẻ ổn định, giúp con dễ dàng hòa vào mọi hoạt động mà không lo lắng hay bối rối.
Trong lớp học Steiner, mỗi ngày đều có cấu trúc rõ ràng: buổi sáng đón trẻ – giờ vòng tròn – làm thủ công – chơi tự do – dọn dẹp – ăn trưa – nghỉ ngơi – câu chuyện cuối ngày. Các hoạt động thay đổi rất ít, nhưng lại mang lại cảm giác ổn định, giống như nhịp đập đều đặn của một bài hát.
Nhịp điệu còn được mở rộng theo tuần và theo mùa. Ví dụ, thứ Hai nướng bánh, thứ Tư làm vườn, thứ Sáu vẽ màu nước; đến mùa thu thì học về lá vàng, mùa đông trang trí góc Noel, mùa xuân gieo hạt. Những vòng nhịp này không chỉ giúp trẻ nhận biết thời gian, mà còn nuôi dưỡng sự hài hòa với thiên nhiên.
Vai trò của giáo viên như “người dẫn dắt”
Vai trò của giáo viên như “người dẫn dắt” là điểm nhấn quan trọng trong phương pháp Steiner. Giáo viên không đứng trước lớp giảng bài hay yêu cầu trẻ phải làm theo từng câu chữ, mà âm thầm tạo nên một không gian học tập giàu tính gợi mở, nơi trẻ tự quan sát, tự thử và tự hiểu.
Trong lớp Steiner, giáo viên thường làm mẫu trước: nướng bánh, đan len, tưới cây, vẽ màu nước… Trẻ nhìn cách cô làm, cảm nhận nhịp điệu, rồi tự mình bắt chước. Khi giáo viên ít nói và nhiều hành động, trẻ không bị cuốn vào lệnh yêu cầu mà được tự nhiên tiếp cận kỹ năng theo nhịp của mình.
Điều quan trọng hơn là giáo viên Steiner giữ vững sự bình tĩnh và ấm áp. Năng lượng của cô trở thành “nhịp điệu cảm xúc” cho cả lớp. Khi cô kiên nhẫn, trẻ cũng dễ kiên nhẫn; khi cô tập trung, trẻ cũng dần tập trung. Trẻ học không chỉ từ việc cô làm, mà từ cách cô tồn tại trong không gian lớp: nhẹ nhàng, tôn trọng và luôn hiện diện.
Không kiểm tra – không áp lực điểm số
Không kiểm tra – không áp lực điểm số là một lựa chọn có chủ đích trong phương pháp Steiner, xuất phát từ niềm tin rằng trẻ học tốt nhất khi không bị so sánh hay đánh giá liên tục. Điểm số, bài kiểm tra, thứ hạng… đều dễ khiến trẻ lo lắng, thu hẹp sự sáng tạo và làm giảm niềm vui học tập. Steiner muốn bảo vệ tuổi thơ khỏi những áp lực này.
Thay vì kiểm tra định kỳ, giáo viên Steiner quan sát trẻ trong suốt quá trình học. Cô chú ý cách trẻ tương tác, khả năng tập trung, sự trưởng thành về cảm xúc, kỹ năng vận động và khả năng hợp tác. Những đánh giá này mềm mại, dài hạn và mang tính cá nhân hơn nhiều so với một bài kiểm tra 15 phút.
Không có điểm số cũng có nghĩa là trẻ không bị đặt vào khuôn mẫu “giỏi – trung bình – yếu”. Mỗi trẻ có nhịp phát triển riêng và được tôn trọng theo đúng nhịp đó. Khi không phải sợ sai, sợ bị phán xét, trẻ trở nên can đảm hơn, dám thử, dám tưởng tượng và dám tự mình khám phá.
Tích hợp nghệ thuật trong mọi hoạt động
Tích hợp nghệ thuật trong mọi hoạt động là nét đẹp rất riêng của phương pháp Steiner, nơi nghệ thuật không phải một “môn học phụ” mà là dòng chảy xuyên suốt cả ngày của trẻ. Nghệ thuật ở đây không nhằm tạo ra những “tác phẩm hoàn hảo”, mà để nuôi dưỡng cảm xúc, trí tưởng tượng và khả năng kết nối với cái đẹp.
Trong giờ học Steiner, nghệ thuật xuất hiện tự nhiên: trẻ hát khi dọn dẹp, nghe cô kể chuyện bằng giọng nhịp nhàng, vẽ màu nước theo từng mảng loang nhẹ, làm đồ thủ công vào cuối tuần, hoặc dùng khăn voan để diễn lại câu chuyện đã nghe. Mọi hoạt động đều mang nhịp điệu mềm mại, giàu chất thơ và tránh sự gấp gáp.
Âm nhạc, vẽ, kể chuyện, múa nhẹ nhàng hay nặn sáp ong giúp trẻ rèn sự tập trung, cảm nhận màu sắc, âm thanh, chất liệu, đồng thời phát triển sự tự tin khi thể hiện chính mình. Trẻ học ngôn ngữ qua câu chuyện, học cảm xúc qua âm điệu, học vận động qua những động tác nhịp nhàng, học thẩm mỹ qua từng lựa chọn màu sắc.
Học thông qua lao động thủ công: nấu ăn, làm vườn, may vá
Học thông qua lao động thủ công là một trong những điểm đặc trưng và giàu giá trị nhất trong phương pháp Steiner. Những hoạt động như nấu ăn, làm vườn, may vá, đan len… không chỉ mang tính thực hành mà còn chứa đựng nhiều bài học quan trọng về sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và khả năng tự lập.
Khi trẻ nấu ăn, con học cách đo lường, đếm, trộn, quan sát sự thay đổi của nguyên liệu. Đây là nền tảng của toán học và khoa học ở dạng tự nhiên nhất, hoàn toàn không gượng ép. Làm vườn giúp trẻ hiểu chu trình của thiên nhiên, cách chăm sóc sinh vật sống và cảm nhận được sự chờ đợi qua từng chiếc lá mọc lên. Còn may vá hay đan len rèn sự tập trung, khéo léo, vận động tinh và khả năng hoàn thành một công việc bằng chính đôi tay mình.
Điểm thú vị là trong môi trường Steiner, những hoạt động này không phải “giờ học kỹ năng sống”, mà được lồng vào nhịp sinh hoạt hằng ngày. Trẻ cùng cô nướng bánh cho cả lớp, cùng nhau tưới cây, cùng sửa một chiếc váy búp bê bị rách. Trẻ làm vì muốn tham gia vào đời sống chung, không phải để đạt thành tích hay nhận lời khen.
Đồ chơi mộc mạc, tối giản để kích thích sáng tạo
Đồ chơi mộc mạc, tối giản để kích thích sáng tạo là một trong những dấu ấn đặc trưng nhất của phương pháp Steiner. Triết lý ở đây rất rõ ràng: đồ chơi càng đơn giản, trí tưởng tượng của trẻ càng giàu có. Một món đồ chơi hoàn thiện với quá nhiều chi tiết khiến trẻ chỉ có một cách chơi duy nhất, trong khi một khúc gỗ thô hay vài miếng vải mềm có thể biến hóa thành vô số câu chuyện.
Trong môi trường Steiner, đồ chơi thường làm từ vật liệu tự nhiên như gỗ, len, vải thô, hạt dẻ, sỏi, vỏ sò. Bề mặt không quá mịn, màu sắc trầm nhẹ và hình dạng không hoàn hảo chính là yếu tố giúp trẻ cảm nhận thế giới thật bằng giác quan. Những món đồ này không phát sáng, không phát nhạc, không “tự chạy”, nên trẻ phải chủ động sáng tạo, tưởng tượng và dẫn dắt trò chơi.
Một khối gỗ có thể là ngôi nhà, chiếc xe, một con vật; khăn voan có thể trở thành áo choàng, biển xanh hay bầu trời; vài cành cây khô đủ để dựng nên cả khu rừng trong trí tưởng tượng. Chính sự mở này giúp trẻ không bị giới hạn bởi khuôn mẫu, tạo ra niềm vui chơi sâu và bền.
Ưu điểm của phương pháp Steiner
Ưu điểm của phương pháp Steiner nằm ở cách tiếp cận nhẹ nhàng nhưng sâu sắc, giúp trẻ phát triển toàn diện mà không bị cuốn vào áp lực học thuật sớm. Những lợi ích dưới đây cho thấy vì sao Steiner ngày càng được nhiều phụ huynh quan tâm.
Giúp trẻ bình tĩnh, tập trung tốt hơn
Nhịp điệu ổn định, không gian ấm áp và hoạt động chậm rãi giúp trẻ giảm căng thẳng, bớt kích động. Khi không bị “nhồi” quá nhiều thông tin, trẻ dễ duy trì sự chú ý và hoàn thành công việc đến cùng. Tập trung ở đây không đến từ ép buộc, mà từ sự bình an nội tâm được nuôi dưỡng hằng ngày.
Phát triển trí tưởng tượng phong phú
Đồ chơi tối giản, kể chuyện không hình minh họa và các hoạt động nghệ thuật khiến trí tưởng tượng của trẻ nở rộ. Trẻ tự tạo ra thế giới của riêng mình, tự dẫn dắt trò chơi và tự đặt câu hỏi. Khả năng tưởng tượng mạnh là nền tảng quan trọng cho tư duy sáng tạo – điều rất cần trong tương lai.
Khơi gợi tính tự lập và trách nhiệm
Từ nướng bánh, gấp khăn, tưới cây đến may vá, làm vườn… trẻ được giao những việc phù hợp để tự mình đảm nhận. Việc làm bằng tay giúp trẻ cảm nhận rõ giá trị lao động, biết chăm sóc môi trường xung quanh và hình thành trách nhiệm với công việc chung.
Tăng khả năng kết nối cảm xúc, giao tiếp tự nhiên
Trẻ sống trong môi trường giàu nghệ thuật, kể chuyện và âm nhạc – những yếu tố giúp con cảm nhận cảm xúc rõ hơn và học cách diễn đạt mượt mà. Khi không có áp lực so sánh hay cạnh tranh, trẻ dễ kết nối với bạn bè, hợp tác và thấu hiểu người khác.
Phù hợp với trẻ nhút nhát hoặc dễ căng thẳng khi học theo cách truyền thống
Trẻ nhạy cảm thường gặp khó khăn trong lớp học ồn ào, nhiều kích thích. Môi trường Steiner với không gian êm dịu, nhịp điệu chậm và giáo viên dẫn dắt nhẹ nhàng giúp trẻ an tâm hơn. Những trẻ hay lo lắng hoặc dễ quá tải giác quan cũng dễ hòa nhập và phát triển bền vững hơn trong mô hình này.
Hạn chế của phương pháp Steiner
Hạn chế của phương pháp Steiner chủ yếu xuất phát từ chính triết lý “chậm – tự nhiên – ít áp lực”, vốn mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng tạo ra những điểm chưa phù hợp với tất cả gia đình hay bối cảnh giáo dục hiện đại.
Ít chú trọng công nghệ, có thể không phù hợp xu hướng mới
Steiner hạn chế tối đa màn hình và thiết bị điện tử, đặc biệt ở giai đoạn mầm non và tiểu học. Dù điều này giúp trẻ tập trung và giữ được nhịp phát triển tự nhiên, nhưng trong bối cảnh công nghệ ngày càng quan trọng, một số phụ huynh lo ngại trẻ sẽ thiếu sự tiếp cận sớm. Khi bước vào môi trường học thuật có tính digital cao, trẻ có thể cần thời gian thích nghi lâu hơn.
Tiến độ học chậm hơn mô hình truyền thống
Do không dạy chữ – số sớm và ưu tiên trải nghiệm hơn học thuật, trẻ Steiner thường bắt đầu học kiến thức hàn lâm muộn hơn. Điều này không ảnh hưởng về lâu dài, nhưng có thể gây áp lực khi phụ huynh so sánh với trẻ học theo chương trình truyền thống hoặc khi trẻ chuyển trường đột ngột. Việc “đi chậm mà chắc” đôi khi khiến cha mẹ thiếu kiên nhẫn nếu không hiểu rõ triết lý.
Yêu cầu môi trường, giáo viên và gia đình đồng nhất
Steiner chỉ phát huy tối đa khi môi trường ở trường và ở nhà nhất quán: hạn chế màn hình, tôn trọng nhịp điệu, hướng trẻ về thiên nhiên, ưu tiên đồ chơi mở. Nếu gia đình không thể duy trì điều này, trẻ có thể “đứt mạch” trải nghiệm. Bên cạnh đó, giáo viên Steiner cần được đào tạo bài bản, có sự tinh tế và hiểu sâu triết lý – điều không phải lúc nào cũng đảm bảo.
Khó đánh giá năng lực học tập do không có bài kiểm tra
Việc không dùng điểm số giúp trẻ học nhẹ nhàng hơn, nhưng cũng tạo ra thách thức cho phụ huynh muốn biết chính xác năng lực con đến đâu. Giáo viên Steiner đánh giá qua quan sát, ghi chép và quá trình, chứ không có con số cụ thể. Điều này đôi khi khiến cha mẹ cảm thấy thiếu căn cứ rõ ràng về mức độ tiến bộ của con, đặc biệt khi cần báo cáo hoặc chuyển đổi sang hệ thống giáo dục khác.
So sánh phương pháp Steiner với Montessori
So sánh phương pháp Steiner với Montessori luôn là chủ đề khiến phụ huynh quan tâm, bởi cả hai đều nổi tiếng với triết lý tôn trọng trẻ và phát triển tự nhiên. Tuy nhiên, khi đi sâu vào cách tổ chức lớp học, vai trò giáo viên hay mục tiêu giáo dục, hai phương pháp lại mang màu sắc rất khác nhau.
Triết lý
Triết lý của hai phương pháp Steiner và Montessori khác nhau ngay từ góc nhìn về bản chất của trẻ. Montessori xem trẻ như “nhà khoa học nhỏ”, luôn tò mò và muốn khám phá thế giới thông qua thao tác chính xác, thực nghiệm và tự lập. Trẻ được trao công cụ để tự học, tự sửa lỗi và tiến dần vào kiến thức có trình tự rõ ràng.
Steiner lại nhìn trẻ như “nghệ sĩ nhỏ” – một tâm hồn đang lớn lên với cảm xúc phong phú, trí tưởng tượng mạnh mẽ và nhu cầu được sống trong nhịp điệu tự nhiên. Giáo dục trong Steiner không hướng đến học thuật sớm, mà nuôi dưỡng khả năng cảm nhận, sáng tạo và phát triển cảm xúc trước khi bước vào tư duy lý trí.
Cách tổ chức lớp học
Cách tổ chức lớp học của Montessori và Steiner phản ánh rất rõ triết lý của từng phương pháp. Montessori sắp xếp không gian theo từng khu vực chức năng: khu thực hành cuộc sống, khu giác quan, khu toán học, khu ngôn ngữ… Mỗi khu đều có học cụ chuẩn hóa và trẻ lựa chọn hoạt động mình muốn trong khoảng thời gian dài. Lớp học vận hành trật tự nhưng linh hoạt, nơi mỗi trẻ làm việc độc lập theo nhịp riêng.
Steiner lại tạo không gian giống một ngôi nhà hơn là phòng học. Lớp được thiết kế mềm mại, ít phân khu cứng nhắc, nhiều vật liệu tự nhiên và ánh sáng dịu. Hoạt động diễn ra theo nhịp cố định: vòng tròn buổi sáng, chơi tự do, làm thủ công, kể chuyện, vận động theo nhịp điệu. Nhịp lặp lại giúp trẻ cảm thấy an toàn và ổn định, không bị choáng ngợp bởi quá nhiều lựa chọn.
Vai trò giáo viên
Vai trò giáo viên trong Montessori và Steiner mang hai tinh thần rất khác nhau dù cùng tôn trọng sự phát triển tự nhiên của trẻ. Trong Montessori, giáo viên giống như “người quan sát thầm lặng”. Họ theo dõi từng trẻ, nắm bắt thời điểm thích hợp rồi giới thiệu học cụ đúng cách. Khi trẻ đã hiểu, giáo viên lùi lại để trẻ tự làm, tự sửa lỗi, tự hoàn thiện kỹ năng. Sự can thiệp luôn có chủ đích và rất tiết chế.
Trong Steiner, giáo viên lại giống “người dẫn dắt bằng nhịp điệu”. Thay vì hướng dẫn chi tiết, họ làm mẫu: đan len, nướng bánh, kể chuyện, vẽ màu nước… và để trẻ mô phỏng. Thái độ bình tĩnh, nhẹ nhàng và đều đặn của giáo viên tạo nên bầu không khí ấm áp cho cả lớp. Họ quan sát cảm xúc, nhịp độ và sự phát triển của trẻ qua sinh hoạt hằng ngày, chứ không dựa vào bài kiểm tra hay học cụ chuẩn hóa.
Có thể hình dung: giáo viên Montessori hướng dẫn kỹ thuật, còn giáo viên Steiner dẫn dắt trải nghiệm. Mỗi cách nuôi dưỡng những năng lực khác nhau của trẻ.
Loại đồ chơi & học cụ
Loại đồ chơi và học cụ là điểm thể hiện rõ nhất sự đối lập giữa Montessori và Steiner. Montessori sử dụng học cụ chuẩn hóa, được thiết kế rất chính xác, mỗi món có một mục đích và một cách dùng duy nhất. Chẳng hạn như bảng gài hạt để học số lượng, tháp hồng để luyện cảm giác kích thước, hay hộp âm thanh để phát triển thính giác. Những học cụ này giúp trẻ rèn tư duy logic, khả năng tập trung và kỹ năng học thuật theo từng bước rõ ràng.
Trong khi đó, Steiner ưu tiên đồ chơi “mở” – không có chức năng cố định và được làm từ vật liệu tự nhiên như gỗ, len, lụa, đá hay vỏ sò. Đồ chơi Steiner thường mộc mạc, tối giản, thậm chí có phần thô. Chính sự đơn giản ấy mở ra khoảng trống cho trí tưởng tượng của trẻ: một khúc gỗ có thể là con thuyền, ngôi nhà hay nhân vật; tấm khăn voan có thể trở thành biển xanh, bầu trời hoặc áo choàng hoàng tử. Đồ chơi không “làm giúp” trẻ, mà khơi gợi trẻ tạo ra câu chuyện của chính mình.
Mức độ tự lập – sáng tạo – kỷ luật
Mức độ tự lập – sáng tạo – kỷ luật trong Montessori và Steiner phản ánh trọn vẹn tinh thần của từng phương pháp. Nếu Montessori xây dựng nền tảng tự lập và kỷ luật rõ ràng, thì Steiner nuôi dưỡng trí tưởng tượng và cảm xúc sáng tạo. Hai hướng phát triển này có thể bổ sung cho nhau, tùy vào nhu cầu và cá tính của từng đứa trẻ.
Trong Montessori, tự lập là trọng tâm. Trẻ được khuyến khích tự làm mọi thứ phù hợp với khả năng: tự rót nước, tự buộc dây giày, tự dọn chỗ học, tự sửa lỗi khi dùng học cụ sai. Mỗi nhiệm vụ đều có trình tự cụ thể giúp trẻ hình thành kỷ luật nội tại. Kỷ luật ở đây không phải sự ép buộc từ bên ngoài, mà là thói quen tự chủ và trật tự đến từ việc lặp lại các hoạt động có mục đích.
Steiner lại nổi bật ở sự sáng tạo. Trẻ được sống trong môi trường giàu tính nghệ thuật, ít khuôn mẫu, cho phép tưởng tượng phát triển tự do. Tự lập cũng hiện diện nhưng theo cách mềm mại hơn: trẻ tham gia nấu ăn, làm vườn, chăm sóc lớp học… Không có học cụ mang tính kỹ thuật nên trẻ không luyện “độ chính xác” như Montessori, mà rèn sự kiên nhẫn và cảm nhận thông qua lao động thủ công. Kỷ luật trong Steiner đến từ nhịp điệu đều đặn của lớp học – giống như nhịp thở giúp trẻ ổn định cảm xúc.
Khi nào nên cho con học theo phương pháp Steiner?
Khi nào nên cho con học theo phương pháp Steiner thường phụ thuộc vào tính cách của trẻ và kỳ vọng của gia đình. Đây là mô hình giáo dục phù hợp nhất với những đứa trẻ cần sự bình yên, nhịp điệu chậm rãi và môi trường giàu cảm xúc để phát triển toàn diện mà không bị áp lực học thuật.
Steiner đặc biệt phù hợp với trẻ nhạy cảm, dễ căng thẳng hoặc không thoải mái trong lớp học ồn ào, nhiều kích thích. Những trẻ có trí tưởng tượng mạnh, yêu nghệ thuật, thích khám phá tự nhiên hoặc khó tập trung khi bị ép học sớm thường “nở hoa” trong môi trường này. Với trẻ nhút nhát, việc được sống trong không gian ấm áp, ít so sánh và không có điểm số giúp con tự tin dần, kết nối cảm xúc tốt hơn.
Gia đình muốn con có tuổi thơ đúng nghĩa – nhiều chơi tự do, lao động thủ công, kể chuyện, khám phá thiên nhiên – cũng sẽ hài lòng với Steiner. Ngoài ra, phương pháp này phù hợp khi phụ huynh sẵn sàng đồng hành: giữ nhịp sinh hoạt đều đặn, hạn chế màn hình, ưu tiên vật liệu tự nhiên và tôn trọng từng giai đoạn phát triển.
Nhìn chung, Steiner lý tưởng cho những gia đình coi trọng sự bình an nội tâm và mong muốn con lớn lên theo cách tự nhiên, sâu sắc hơn là chạy đua thành tích.
Phương pháp Steiner là gì có thể tóm lại bằng một tinh thần: để trẻ lớn lên tự nhiên, bình an và sáng tạo trong môi trường chậm rãi, ấm áp. Thay vì chạy theo kiến thức sớm, Steiner nuôi dưỡng trí tưởng tượng, cảm xúc và khả năng kết nối của trẻ thông qua nhịp điệu ổn định, nghệ thuật và trải nghiệm đời sống thật. Dù không phù hợp với mọi gia đình, đây là lựa chọn lý tưởng cho những ai muốn con có tuổi thơ đúng nghĩa và phát triển bền vững từ bên trong.
Vương Nhung FPT Schools
