Phương ThảoNhững sai lầm của bố mẹ khi dạy con đôi khi len lỏi trong hành trình nuôi dạy, dù ai cũng hướng tới mục tiêu xây dựng cho con nền tảng vững chắc để phát triển toàn diện về thể chất lẫn tinh thần. Tuy vậy, các vấp ngã nhỏ ấy có thể vô tình khiến quá trình này gặp nhiều khó khăn, gây ảnh hưởng tiêu cực đến sự trưởng thành và tính tự lập của trẻ.
Trong bài viết này, FPT Schools sẽ phân tích cụ thể những sai lầm phổ biến mà bố mẹ hay mắc phải, đồng thời đề xuất các giải pháp giúp cha mẹ trở thành người hướng dẫn, đồng hành đúng đắn nhất trên hành trình nuôi dạy con yêu của mình.
Vì sao bố mẹ dễ mắc sai lầm khi dạy con?
Trong bối cảnh nuôi dạy con hiện đại, bố mẹ chịu đồng thời nhiều lớp áp lực: thành tích học tập, chuẩn mực xã hội, so sánh trên mạng, lịch làm việc dày đặc và kỳ vọng gia đình. Khi căng thẳng tích tụ, não bộ có xu hướng phản ứng nhanh theo thói quen thay vì lựa chọn có chủ đích, dẫn đến những sai lầm của bố mẹ khi dạy con như la mắng, gắn nhãn, ép con theo khuôn.
Thêm vào đó, nhiều niềm tin giáo dục truyền thống chưa cập nhật với khoa học tâm lý lứa tuổi, ví dụ coi điểm số là thước đo duy nhất hay hiểu kỷ luật là trừng phạt. Thiếu thời gian, thiếu kỹ năng điều tiết cảm xúc của chính mình và thiếu công cụ giao tiếp phù hợp khiến bố mẹ dễ chọn giải pháp ngắn hạn để dập tắt hành vi thay vì xây kỹ năng dài hạn cho trẻ.
Một nguyên nhân khác đến từ sự thiếu nhất quán trong hệ sinh thái nuôi dạy: giữa bố và mẹ, giữa bố mẹ và ông bà, giữa gia đình và nhà trường. Thông điệp mâu thuẫn làm trẻ rối chuẩn mực, còn người lớn thì mệt mỏi, dễ nóng giận và phản ứng cực đoan. Mặt khác, hình ảnh nuôi dạy con lý tưởng trên mạng xã hội tạo ra hiệu ứng ảo, khiến bố mẹ so sánh, tự trách và đẩy kỳ vọng vượt quá khả năng, từ đó vô tình bỏ qua nhịp phát triển riêng của con.
Khi không có kế hoạch tự chăm sóc, thiếu thời gian kết nối chất lượng và không dùng được các khung công cụ thực hành như đồng cảm, mô tả hành vi, hệ quả logic, bố mẹ khó duy trì sự điềm tĩnh cần thiết để dẫn dắt. Kết quả là chiến lược giáo dục thiếu bền vững, tập trung vào xử lý triệu chứng, còn gốc rễ nhu cầu và kỹ năng của trẻ chưa được đáp ứng đúng cách.
Top 10 những sai lầm của bố mẹ khi dạy con phổ biến
1. Thiếu sự lắng nghe và thấu hiểu
Trong xã hội hiện đại, cuộc sống ngày càng bận rộn, cha mẹ dễ rơi vào trạng thái quá tập trung vào công việc, các mối quan hệ xã hội hoặc các mục tiêu cá nhân mà quên mất việc dành thời gian nghe cảm xúc, suy nghĩ của con. Đó là thiếu sự kết nối về mặt tinh thần, gây ra khoảng cách giữa cha mẹ và con cái. Đây là một trong những sai lầm lớn khiến trẻ cảm thấy bị bỏ rơi, thậm chí bị mất đi sự tin tưởng và ủng hộ từ người lớn.
Không dành thời gian để lắng nghe cảm xúc và suy nghĩ của con đầu tiên làm giảm khả năng hiểu và cảm thông của cha mẹ đối với các vấn đề trẻ gặp phải. Trong khi đó, việc phán xét hoặc đánh giá quá nhanh, không hỏi han kỹ càng còn khiến trẻ cảm thấy bị bỏ rơi, mất đi sự tự do trong cảm xúc. Tạo dựng một môi trường an toàn để con có thể chia sẻ mọi điều, lớn nhỏ, chính là chìa khóa giúp các mối quan hệ gia đình thêm bền chặt và con cảm thấy được yêu thương, trân trọng.
Không chỉ vậy, thiếu quan tâm đến những dấu hiệu bắt đầu của các vấn đề tâm lý hoặc hành vi bất thường ở trẻ có thể dẫn đến hậu quả lâu dài. Khi cha mẹ không nhận thức đúng mức các biểu hiện sớm, các vấn đề về tâm lý như lo âu, trầm cảm hoặc các rối loạn hành vi có thể phát triển nặng hơn, làm ảnh hưởng tiêu cực tới sự phát triển toàn diện của trẻ.
2. So sánh và đặt kỳ vọng không thực tế
Trong quá trình nuôi dạy con, nhiều bậc cha mẹ vẫn thường xuyên so sánh con với bạn bè, anh chị em về thành tích học tập, khả năng hoặc sở thích. Hành động này vô tình tạo ra một áp lực lớn đối với trẻ, khiến các con cảm thấy mình không đủ tốt, không xứng đáng hoặc bị bỏ rơi. Sự so sánh không chỉ làm giảm sự tự tin của trẻ mà còn gây ra cảm giác tự ti, lo lắng về tương lai.
Ngoài ra, đặt ra kỳ vọng quá cao không phù hợp với năng lực thực tế của con cũng là một trong những sai lầm phổ biến. Nhiều cha mẹ mong con đạt thành tích cao, xuất sắc trong mọi mặt, không nhận ra rằng trẻ cần thời gian để phù hợp với khả năng, sở thích và điều kiện của bản thân. Khi kỳ vọng quá lớn, trẻ dễ bị rơi vào trạng thái mất tự tin hoặc cảm giác bị áp lực, có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý như lo âu, trầm cảm hoặc bỏ cuộc giữa chừng.
Thay vì so sánh hay đặt kỳ vọng quá cao, cha mẹ nên tôn trọng sở thích và khả năng riêng của mỗi trẻ, khuyến khích các con phát huy phẩm chất cá nhân, từ đó hình thành sự tự tin và phẩm chất tự lập vững vàng. Điều quan trọng là đồng hành, ghi nhận nỗ lực của trẻ thay vì chỉ chú trọng thành tích hay kết quả cuối cùng.
3. Phản ứng mạnh khi con phạm lỗi
Trong mắt nhiều cha mẹ, việc con phạm lỗi là điều không thể chấp nhận và đòi hỏi phản ứng mạnh mẽ để uốn nắn. Tuy nhiên, phản ứng quá mạnh, như la mắng, đánh đòn hoặc sử dụng hình phạt nặng nề, có thể gây ra những tổn thương tâm lý lâu dài cho trẻ nhỏ. Trẻ sẽ cảm thấy sợ hãi, bị tổn thương hoặc mất đi niềm tin vào người lớn, đồng thời gây rối loạn cảm xúc, giảm khả năng tự kiểm soát hành vi.
Không giải thích rõ nguyên nhân hay hậu quả của hành động là một trong những sai lầm phổ biến khiến trẻ khó hiểu vì sao họ lại bị phạt, bị ngược đãi. Thay vì dạy dỗ bằng những biện pháp tiêu cực, bố mẹ cần giúp con nhận diện sai lầm, hiểu rõ hậu quả của hành vi để có thể sửa đổi. Cảm giác sợ hãi thay vì hiểu bài học về đạo đức hay kỹ năng sống sẽ làm hạn chế khả năng phát triển cảm xúc cân bằng của trẻ.
Điều đặc biệt quan trọng là tạo ra môi trường giáo dục tích cực, giúp trẻ cảm nhận được sự yêu thương, an toàn để tự học hỏi, tự sửa đổi và trưởng thành. Đừng để những hình phạt, sự la mắng ảnh hưởng tiêu cực tới cảm xúc của trẻ, hãy kiên nhẫn và hướng dẫn con theo cách tích cực nhất.
4. Không nhất quán trong phương pháp giáo dục
Đây là một trong những sai lầm làm giảm hiệu quả của quá trình dạy dỗ, vì sự nhất quán trong cách thức truyền đạt quy tắc, kỷ luật là nền tảng để hình thành thói quen tích cực cho trẻ. Nhiều cha mẹ hay thay đổi phương pháp giáo dục, đôi khi mềm mỏng, lúc lại cứng rắn, gây nên sự nhầm lẫn và mất niềm tin của trẻ vào quy tắc gia đình.
Lời nói và hành động của cha mẹ trong các tình huống khác nhau có thể mâu thuẫn, gây ra sự bối rối cho con về việc đúng – sai. Khi đó, trẻ không biết rõ giới hạn của bản thân, tự hỏi rằng liệu hành động của mình có được chấp nhận hay không, từ đó dễ dẫn đến việc thiếu trách nhiệm hoặc khó hình thành ý thức kỷ luật.
Việc xây dựng các quy tắc rõ ràng, nhất quán và thực hiện đúng như lời hứa sẽ giúp trẻ hiểu rõ giới hạn, từ đó xây dựng niềm tin vào người lớn và hình thành thói quen có trách nhiệm. Đồng thời, cha mẹ cần giải thích rõ các nguyên tắc trên, giúp con hiểu lý do của từng quy tắc, không áp đặt một cách cứng nhắc nữa.
5. Thiếu vai trò làm gương
Trẻ nhỏ luôn học hỏi qua quan sát, bắt chước người lớn xung quanh, đặc biệt là cha mẹ. Nếu cha mẹ hành xử thiếu kiên nhẫn, thiếu tôn trọng hoặc làm trái các nguyên tắc mình đề ra, trẻ sẽ dễ dàng bắt chước hành vi xấu, suy nghĩ lệch lạc hoặc thiếu cảm xúc tích cực.
Không thể hiện những phẩm chất tốt qua hành động hàng ngày đồng nghĩa với việc cha mẹ đang tạo ra một tiêu chuẩn mơ hồ, dễ gây nhầm lẫn cho trẻ. Trẻ sẽ không phân biệt được đâu là hành vi đúng đắn, đâu là hành vi sai trái khi thấy cha mẹ không nhất quán trong cách cư xử hoặc thường xuyên làm trái lời hứa. Điều này dẫn đến việc mất lòng tin và làm xói mòn đạo đức của trẻ từ sớm.
Hành xử mẫu mực, thể hiện những phẩm chất tích cực như kiên nhẫn, tôn trọng người khác, trách nhiệm và trung thực sẽ giúp trẻ hình thành nhân cách tốt đẹp. Đó chính là bài học chân thực và lâu dài nhất mà cha mẹ có thể truyền đạt qua hành vi của chính mình.
Xem thêm: Những Thách Thức Và Giải Pháp Nuôi Dạy Con Trong Thời Đại Mới Cha Mẹ Cần Biết
6. Không quan tâm đúng mức đến sự phát triển toàn diện của trẻ
Trong thời kỳ phát triển, cha mẹ thường chỉ chú tâm đến thành tích học tập mà bỏ qua các kỹ năng sống, kỹ năng xã hội hay cảm xúc của trẻ. Điều này vô hình trung làm giảm khả năng thích nghi, khả năng sáng tạo và khả năng tự lập của trẻ về lâu dài.
Không khuyến khích trẻ sáng tạo, khám phá và trải nghiệm mới cũng là một trong những nguyên nhân khiến các con thiếu sự tò mò, ít khả năng vượt qua thử thách. Các hoạt động vui chơi, học hỏi qua trải nghiệm là cách giúp trẻ phát triển cảm xúc, khả năng giao tiếp và xây dựng kỹ năng xã hội một cách tự nhiên, hiệu quả hơn.
Chính vì vậy, cha mẹ cần cân đối giữa việc giáo dục thành tích và bồi đắp các kỹ năng mềm, khuyến khích trẻ khám phá sở thích mới, cũng như nuôi dưỡng cảm xúc, phát triển những phẩm chất nhân cách tốt đẹp, góp phần xây dựng con người toàn diện và tự tin bước vào đời.
7. Không linh hoạt và thích nghi với từng giai đoạn phát triển của con
Mỗi giai đoạn phát triển của trẻ đều có những đặc điểm riêng về mặt tâm sinh lý, hành vi, cảm xúc. Tuy nhiên, nhiều cha mẹ vẫn áp dụng một cách giáo dục cứng nhắc, cũ kỹ cho mọi độ tuổi, không nhận biết hay thích nghi phù hợp với từng thay đổi của trẻ.
Việc không nhận ra nhu cầu thay đổi theo tuổi khiến phương pháp giáo dục trở nên quá tải hoặc không phù hợp, làm trẻ cảm thấy khó thích nghi. Khi cách dạy áp dụng quá cứng nhắc, trẻ không phát huy được khả năng tự chủ, sáng tạo và dễ cảm thấy chán nản, thiếu hứng thú trong quá trình học tập và sinh hoạt hàng ngày.
Cha mẹ cần linh hoạt, sáng tạo trong cách dạy, đồng thời theo dõi sát sao sự phát triển của con để có những điều chỉnh phù hợp. Từ đó, giúp con luôn cảm thấy an toàn, được tôn trọng và có khả năng tự lập, chuẩn bị tốt hơn cho các giai đoạn trưởng thành phía trước.
8. Đặt lợi ích cá nhân hoặc mối quan hệ gia đình lên trên hết
Trong môi trường gia đình, không ít cha mẹ để cảm xúc cá nhân, mối quan hệ cá nhân hoặc lợi ích của bản thân ảnh hưởng đến cách dạy con, phán xét hoặc xử lý các tình huống liên quan. Điều này dễ làm xuất hiện sự thiên vị, thiếu khách quan, tạo ra bất bình đẳng trong gia đình và làm con mất đi lòng tin vào các nguyên tắc chung của gia đình.
Phân biệt rõ ràng quyền lợi của cha mẹ và lợi ích của con, giữ khoảng cách phù hợp trong việc giáo dục, kỷ luật là điều cần thiết để xây dựng môi trường gia đình công bằng, lành mạnh. Khi cảm xúc cá nhân chi phối quá mức, các quyết định có thể thiên vị hoặc thiếu công bằng, gây tổn thương tâm lý và làm giảm tính tự trọng của trẻ.
Tôn trọng ý kiến, lắng nghe và xử lý mọi việc dựa trên nguyên tắc công bằng sẽ giúp hình thành lòng tin nội bộ, củng cố các mối quan hệ bền chặt trong gia đình, đồng thời giúp con hiểu về giá trị của sự công bằng và trách nhiệm.
9. Không khuyến khích sự tự lập và trách nhiệm của con
Nhiều cha mẹ làm thay con quá nhiều việc hoặc không để con tự quyết định, dẫn đến tình trạng lệ thuộc, thiếu khả năng tự lập, dẫn dắt quá trình trưởng thành của trẻ theo cách thụ động. Đây là một trong những sai lầm phổ biến khiến con dễ ỳ lại, thiếu kỹ năng đối mặt với thử thách trong cuộc sống.
Không dạy con cách đối mặt với thất bại, khó khăn, thậm chí là những thử thách nhỏ trong cuộc sống hàng ngày sẽ cản trở khả năng tự giác, tự chịu trách nhiệm của trẻ trong tương lai. Trẻ sẽ mất đi sự tự tin, dễ cảm thấy hoang mang và thiếu kỹ năng đối diện với thực tế.
Cha mẹ cần tạo điều kiện để con thử sức, tự quyết định, đồng thời hướng dẫn cách đối mặt, vượt qua khó khăn. Điều này giúp trẻ từng bước trở thành những người tự lập, có trách nhiệm và tự tin bước vào cuộc sống đầy thử thách.
10. Không đủ kiến thức và kỹ năng trong việc giáo dục con
Giáo dục đòi hỏi cha mẹ không chỉ yêu thương, mà còn phải có kiến thức và kỹ năng đúng đắn để hướng dẫn con cái trưởng thành đúng hướng. Tuy nhiên, nhiều cha mẹ thiếu hiểu biết về tâm lý trẻ em, phát triển bình thường, hoặc không cập nhật phương pháp giáo dục mới, hiện đại.
Họ dễ mắc phải các sai lầm phổ biến như quá giáo điều, quá bảo thủ hoặc không hiểu rõ nhu cầu của trẻ từng giai đoạn, dẫn đến việc áp dụng phương pháp dạy cũ kỹ, lỗi thời hoặc thiếu hiệu quả. Không tìm kiếm sự hỗ trợ từ chuyên gia, tư vấn tâm lý hay nghiên cứu các phương pháp giáo dục tích cực khiến quá trình nuôi dạy con trở nên chật vật, thậm chí phản tác dụng.
Cha mẹ cần đầu tư thời gian tìm hiểu, học hỏi các kiến thức mới trong lĩnh vực tâm lý, giáo dục, đồng thời mở lòng tiếp nhận các lời khuyên từ chuyên gia để xây dựng một môi trường gia đình tích cực, giúp con phát triển toàn diện và hạnh phúc.
Việc nhận diện và tránh các những sai lầm của bố mẹ khi dạy con là yếu tố then chốt giúp xây dựng một môi trường gia đình lành mạnh, hạnh phúc và phát triển toàn diện cho trẻ. Mong rằng bài viết này đã giúp cha mẹ có thêm những kiến thức và hành trang để trở thành những người hướng dẫn, đồng hành chính xác và yêu thương trong quãng đời nuôi dưỡng trẻ thơ.
Xem thêm: Làm Sao Để Đồng Hành Cùng Con Mà Không Kiểm Soát Hay Áp Đặt?
Thanh Ngân
FSC ST AN
