Phương ThảoHình thức lừa đảo trực tuyến đã trở thành vấn đề nhức nhối mang tính toàn cầu, gây thiệt hại lớn về mặt tài chính, danh tiếng cũng như niềm tin của người dùng internet. Các thủ đoạn ngày càng tinh vi, khó nhận biết đã làm cho không ít cá nhân và doanh nghiệp rơi vào bẫy của các hacker. Việc tìm hiểu sâu về các hình thức lừa đảo trực tuyến chính là cách để mỗi người có thể tự bảo vệ mình, hạn chế thiệt hại khi đối mặt với các chiêu trò gian lận ngày càng phức tạp này.
Trong bài viết này, hãy cùng FPT Schools đi sâu phân tích các hình thức lừa đảo trực tuyến phổ biến, những thủ đoạn tinh vi của các hacker, cũng như các phương pháp phòng tránh hiệu quả nhất để giữ an toàn cho chính bản thân và cộng đồng trong thế giới số ngày càng phức tạp.
Giới thiệu về lừa đảo trực tuyến
Lừa đảo trực tuyến là hành vi gian lận, sử dụng các phương tiện kỹ thuật số để lừa đoạt tài sản, thông tin cá nhân hay gây rối trật tự xã hội. Trong thời đại công nghệ số như hiện nay, các hình thức lừa đảo ngày càng đa dạng và tinh vi, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng không chỉ về kinh tế mà còn về tinh thần, niềm tin của người dân.
Tầm quan trọng của việc hiểu rõ về lừa đảo trực tuyến nằm ở khả năng phòng ngừa, phát hiện kịp thời các hoạt động gian lận, qua đó giảm thiểu các thiệt hại và góp phần xây dựng môi trường internet an toàn hơn. Đồng thời, nhận thức đúng đắn còn giúp nâng cao ý thức cộng đồng về an ninh mạng, góp phần hạn chế các hành vi phạm pháp trong không gian mạng.
Các nguyên nhân phát triển của hình thức lừa đảo trực tuyến không chỉ nằm ở sự năng động của các đối tượng phạm tội mà còn do thiếu kiến thức, kỹ năng phòng vệ của người dùng, cùng với việc lợi dụng lỗ hổng của các nền tảng kỹ thuật số. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cộng đồng và chính phủ để xây dựng các giải pháp phòng ngừa hiệu quả.
1. Lừa đảo khi mua hàng online
Trong kỷ nguyên mua sắm trực tuyến, các chiêu trò lừa đảo khi mua hàng qua mạng ngày càng trở nên tinh vi, nhằm lừa đảo người tiêu dùng và chiếm đoạt tiền bạc hoặc thông tin cá nhân. Người dùng cần cảnh giác cao độ trước các gian lận này để tránh bị thiệt hại.
Các trang web giả mạo, các gian hàng không rõ nguồn gốc thường lừa người mua bằng cách đăng bán sản phẩm giá siêu rẻ, nhưng khi người dùng đặt hàng thì không nhận được hàng hoặc hàng kém chất lượng. Một số website còn thu thập thông tin cá nhân để dùng cho mục đích xấu hoặc bán cho bên thứ ba với giá rẻ mạt. Người mua cần kiểm tra kỹ nguồn gốc, độ uy tín của shop, xem phản hồi của khách hàng để tránh rơi vào bẫy.
Thêm nữa, phương thức thanh toán qua tài khoản ngân hàng hoặc ví điện tử cũng có thể bị lợi dụng khi phương pháp giao dịch không minh bạch. Thủ đoạn phổ biến là yêu cầu chuyển khoản trước, rồi mất liên lạc hoặc giao hàng sai yêu cầu. Người tiêu dùng nên ưu tiên các phương thức bảo vệ quyền lợi như thanh toán bằng các cổng thanh toán uy tín, hoặc chọn mua qua các sàn thương mại điện tử có chính sách bảo vệ người tiêu dùng rõ ràng.
Xem thêm: Lừa Đảo Bán Hàng Qua Mạng Và Cách Nhận Biết Để Mua Sắm An Toàn
2. Lừa đảo qua email (Phishing)
Các hacker thường tạo ra các email giả mạo giống như thư của các tổ chức uy tín, doanh nghiệp, ngân hàng, hoặc cơ quan chính phủ, kèm theo lời lẽ thuyết phục và các đường link dẫn tới website giả mạo. Chúng lợi dụng lòng tin của người dùng và sự thiếu cảnh giác để người nhận nhấp vào liên kết, rồi nhập thông tin phát hiện ra là bị lấy cắp.
Trong chiến thuật tấn công phishing, các hacker còn sử dụng các tệp đính kèm độc hại hoặc yêu cầu người dùng cung cấp mã OTP, thông tin cá nhân để kiểm tra xác thực. Khi có được thông tin, chúng sẽ rút tiền, chiếm đoạt tài khoản hoặc mở rộng các hoạt động lừa đảo khác. Trước các thủ đoạn này, mỗi người dùng cần có ý thức cảnh giác cao độ, không bao giờ nhấp vào các liên kết lạ hoặc cung cấp thông tin cá nhân khi không xác minh rõ nguồn gốc.
Chủ động kiểm tra email bằng cách so sánh địa chỉ của người gửi, liên hệ trực tiếp với tổ chức qua số điện thoại chính thức hoặc website chính thức của họ để xác minh thông tin. Người dùng cũng nên cài đặt phần mềm chống virus, cập nhật hệ điều hành và có ý thức cảnh giác cao trong mọi hoạt động liên quan tới email để tránh rơi vào cánh bối rối của hacker.
3. Lừa đảo qua mạng xã hội
Trong thế giới mạng xã hội như Facebook, Instagram, TikTok, các thủ đoạn lừa đảo càng ngày càng tinh vi và dễ gây mất lòng tin cho cộng đồng. Tin tặc thường lợi dụng các mối quan hệ, sự phổ biến của các nền tảng này để tấn công, chiếm đoạt tài khoản hoặc chuyển hướng các hoạt động lừa đảo khác.
Các chiêu trò phổ biến trên Facebook, Instagram gồm giả mạo tài khoản người nổi tiếng, tạo ra các trang giả mạo, hoặc tung các bài đăng lừa đảo thu hút sự chú ý. Các hacker còn lập nhóm, trang giả mạo, hoặc tổ chức các cuộc thi, quà tặng ảo để dụ dỗ người dùng cung cấp thông tin cá nhân hoặc gửi tiền để nhận thưởng.
Các biện pháp phòng tránh lừa đảo qua mạng xã hội gồm: không dễ dàng chia sẻ quá nhiều thông tin cá nhân, hạn chế kết bạn với người lạ, xác minh thông tin qua các kênh chính thức của tổ chức hoặc người nổi tiếng. Ngoài ra, cần nâng cao ý thức cảnh giác, không nhập các liên kết lạ, kể cả khi chúng xuất hiện từ tài khoản đã từng tin cậy. Các nền tảng mạng xã hội cũng có các bộ lọc, chức năng báo cáo giúp người dùng hạn chế tối đa rủi ro bị lừa đảo.
4. Lừa đảo qua các trang web giả mạo
Thủ đoạn tấn công lên các trang web giả mạo dựa trên việc mô phỏng các website uy tín để lừa người dùng cung cấp thông tin cá nhân hoặc thực hiện các giao dịch gian lận. Thường gặp phải các trang web không có chứng chỉ SSL, giao diện xấu, hoặc có tên miền gần giống với website chính thức.
Các hacker tạo ra các website thương mại điện tử giả mạo, có thể bắt chước trang mua sắm lớn, nhằm thu thập dữ liệu người dùng, chiếm đoạt tiền hoặc phân phối mã độc. Người dùng khi mua hàng sẽ không nhận được hàng hoặc bị mất tiền trong khi đối tượng lừa đảo rút tiền qua phương thức giả mạo. Điều này đặt ra yêu cầu cao về việc kiểm tra độ xác thực của website, chẳng hạn như xem xét kỹ các phần liên hệ, chứng chỉ bảo mật, phản hồi của khách hàng thực tế hoặc truy cập qua các nguồn xác đáng.
Các dấu hiệu nhận biết các trang web giả mạo thường gồm: tên miền lạ, không rõ nguồn gốc hoặc không phải tên chính thức của công ty, giao diện không chuyên nghiệp, các biểu tượng bảo mật sai lệch hoặc không có chứng chỉ SSL. Người dùng nên kiểm tra kỹ các yếu tố này trước khi thực hiện bất kỳ giao dịch nào. Ngoài ra, hãy ưu tiên truy cập qua các liên kết chính thống, sử dụng phần mềm bảo vệ trình duyệt và cẩn trọng trong việc cung cấp thông tin cá nhân.
5. Lừa đảo qua mã độc và phần mềm độc hại
Phòng chống mã độc là vấn đề cấp thiết trong thời đại công nghệ số. Hacker sử dụng các phần mềm độc hại để phá hoại hệ thống, lấy cắp dữ liệu hoặc kiểm soát thiết bị của người dùng. Các malware thường lây lan qua các tệp đính kèm, liên kết lạ, hoặc các phần mềm tải về từ nguồn không đáng tin cậy.
Các loại malware phổ biến gồm Trojan, ransomware, worms, spyware và adware. Chúng đều có mục tiêu chung là chiếm đoạt quyền kiểm soát, dữ liệu hoặc tiền bạc của người dùng. Ransomware mã hóa dữ liệu của người dùng, yêu cầu tiền chuộc để mở khóa, còn Trojan lợi dụng sự sơ hở của hệ thống để khai thác dữ liệu hoặc kiểm soát máy tính.
Người dùng cần cài đặt phần mềm chống virus, cập nhật hệ điều hành và ứng dụng thường xuyên để vá các lỗ hổng bảo mật. Không tải hoặc mở các tệp đính kèm lạ, tránh truy cập các trang web đáng ngờ hoặc không rõ nguồn gốc. Đồng thời, nên sao lưu dữ liệu định kỳ và thiết lập các chính sách an ninh chặt chẽ để phòng tránh các cuộc tấn công từ mã độc.
6. Lừa đảo qua tin nhắn SMS và cuộc gọi điện thoại
Thủ đoạn lừa đảo qua SMS hoặc cuộc gọi điện thoại ngày càng trở nên phổ biến, nhất là trong hoàn cảnh nhiều người dễ dàng bị lôi kéo bởi các thông tin hấp dẫn, kịp thời. Các hacker thường tạo ra các kịch bản giả mạo để người nhận cung cấp thông tin cá nhân hoặc chuyển tiền.
Các tin nhắn lừa đảo thường trích dẫn các lý do như vi phạm, phạt trộm cắp, trúng thưởng, hoặc cần xác minh để gây hoang mang, khiến người nhận hoảng loạn và làm theo hướng dẫn. Mục tiêu của những tin nhắn này là dụ người dùng cung cấp mã OTP, thông tin tài khoản hoặc chuyển tiền qua các tài khoản giả mạo.
Người dùng cần luôn giữ bình tĩnh, không cung cấp thông tin cá nhân, mã OTP hoặc chuyển tiền khi nhận các tin nhắn hoặc cuộc gọi có dấu hiệu lừa đảo. Trong trường hợp nghi ngờ, nên liên hệ trực tiếp với tổ chức chính thức qua các kênh chính thống để xác minh. Đồng thời, cài đặt các phần mềm chặn cuộc gọi, tin nhắn spam và cảnh báo các hoạt động bất thường để bảo vệ chính mình.
7. Sử dụng công nghệ AI để tạo nội dung giả mạo
Trí tuệ nhân tạo (AI) đã giúp các hacker tạo ra các nội dung giả mạo chân thực hơn bao giờ hết, từ hình ảnh, âm thanh, cho đến các video ‘deepfake’. Các nội dung này có thể khiến người dùng bị mắc lừa khi tin tưởng vào các thông tin giả do AI tạo ra.
Việc dùng AI để dựng các video, hình ảnh giả mạo giúp các đối tượng phạm tội dễ dàng lừa đảo, đánh lừa các hệ thống nhận diện hoặc gây rối loạn thông tin trên mạng xã hội. Đặc biệt, các nội dung deepfake có thể biến đổi các nhân vật nổi tiếng hoặc các nhà lãnh đạo chính trị thành hình ảnh, video giả mạo.
Để đối phó, người dùng cần nâng cao ý thức về việc xác minh nguồn gốc và độ chính xác của các thông tin, đồng thời các cơ quan, tổ chức cần phát triển các công cụ phát hiện nội dung giả mạo dựa trên AI để hạn chế tác hại của công nghệ này.
8. Các hình thức lừa đảo qua tiền điện tử và blockchain
Trong vài năm gần đây, tiền điện tử như Bitcoin, Ethereum, hay các token mới nổi trên thị trường đã trở thành mục tiêu hấp dẫn của nhiều hình thức lừa đảo trực tuyến. Do đặc tính ẩn danh, phi tập trung và khó kiểm soát, các đối tượng xấu dễ dàng thực hiện hành vi gian lận qua các sàn giao dịch hoặc ứng dụng blockchain. Chúng thường tạo ra các dự án đầu tư ảo, mô hình Ponzi, hoặc ICO giả mạo với lời hứa lợi nhuận cao để dụ dỗ người tham gia. Khi nhà đầu tư chuyển tiền điện tử, tài sản sẽ nhanh chóng bị chuyển đi mà không thể truy vết.
Một hình thức lừa đảo trực tuyến phổ biến khác là giả mạo sàn giao dịch tiền số hoặc ví điện tử để chiếm đoạt thông tin cá nhân. Người dùng có thể bị dụ đăng nhập vào các trang web giả mạo có giao diện giống hệt trang chính thức, từ đó hacker lấy được mật khẩu và toàn bộ tài sản. Đặc biệt, việc sử dụng các mã độc hoặc phần mềm đào tiền ẩn trong ứng dụng miễn phí cũng là chiêu trò tinh vi đang lan rộng.
Để phòng tránh, người dùng cần trang bị kiến thức cơ bản về công nghệ blockchain, không tin vào các dự án hứa hẹn “lãi khủng” hay “đầu tư 0 rủi ro”. Ngoài ra, chỉ nên thực hiện giao dịch trên các nền tảng được cấp phép, có xác thực hai bước và lưu trữ tài sản trong ví lạnh để tăng cường bảo mật. Các cơ quan quản lý nhà nước cũng đang nỗ lực siết chặt giám sát, hạn chế tối đa hình thức lừa đảo trực tuyến trong lĩnh vực tiền điện tử.
9. Lừa đảo trong các trò chơi trực tuyến và nền tảng giải trí
Các nền tảng trò chơi trực tuyến hiện nay đã trở thành môi trường béo bở cho các hình thức lừa đảo trực tuyến mới. Các đối tượng thường mạo danh nhà phát hành game, gửi link nhận thưởng, phát tán mã giảm giá ảo hoặc file cài đặt chứa mã độc nhằm chiếm đoạt tài khoản người chơi. Khi người dùng đăng nhập thông qua liên kết giả, toàn bộ thông tin cá nhân, vật phẩm, hoặc tài sản ảo có thể bị đánh cắp chỉ trong vài giây.
Một số hình thức lừa đảo trực tuyến khác lợi dụng các bản mod, phần mềm cheat hoặc công cụ hack game. Những tệp này thường chứa virus, trojan hoặc phần mềm gián điệp có khả năng tấn công sâu vào hệ thống thiết bị. Ngoài ra, các trò chơi có giao dịch vật phẩm bằng tiền thật cũng là điểm nóng cho lừa đảo: kẻ gian có thể tạo giao dịch giả, lợi dụng lỗi hệ thống hoặc lừa người chơi gửi tiền trước mà không chuyển vật phẩm.
Người dùng nên chỉ tải game hoặc tiện ích hỗ trợ từ nhà phát hành chính thống, đồng thời tránh chia sẻ tài khoản hoặc mật khẩu cho người lạ. Các nền tảng giải trí trực tuyến cũng cần đẩy mạnh biện pháp bảo mật, cảnh báo sớm và xác thực hai lớp cho tài khoản. Cảnh giác cao độ và thói quen sử dụng Internet an toàn sẽ giúp người chơi bảo vệ bản thân khỏi những hình thức lừa đảo trực tuyến tinh vi đang ngày càng phổ biến trong lĩnh vực game và giải trí kỹ thuật số.
Xem thêm: 7 Tác Hại Của Internet Và Cách Khắc Phục Để Sử Dụng Mạng Thông Minh Mỗi Ngày
10. Các hình thức lừa đảo qua các ứng dụng di động
Cùng với sự bùng nổ của điện thoại thông minh, hình thức lừa đảo trực tuyến qua ứng dụng di động ngày càng phát triển phức tạp và khó kiểm soát hơn. Các ứng dụng giả mạo thường được thiết kế tinh vi, sao chép biểu tượng, giao diện của các ngân hàng, ví điện tử hoặc sàn thương mại điện tử lớn. Sau khi người dùng cài đặt, ứng dụng sẽ âm thầm thu thập dữ liệu cá nhân, gửi tin nhắn lừa đảo hoặc chiếm quyền điều khiển thiết bị.
Không ít người dùng bị dụ tải các ứng dụng có lời mời hấp dẫn như “nhận thưởng miễn phí”, “kiếm tiền online”, hay “vay nhanh trong 5 phút”. Đây là những hình thức lừa đảo trực tuyến nhằm chiếm đoạt tiền hoặc thông tin ngân hàng. Một số ứng dụng còn yêu cầu quyền truy cập camera, danh bạ, SMS hoặc định vị, khiến người dùng vô tình cung cấp dữ liệu nhạy cảm mà không hề hay biết.
Để phòng tránh, người dùng nên chỉ tải ứng dụng từ các kho chính thống như App Store, Google Play và kiểm tra kỹ nhà phát triển, đánh giá người dùng, cùng quyền truy cập mà ứng dụng yêu cầu. Đồng thời, nên thường xuyên cập nhật hệ điều hành, cài đặt phần mềm diệt virus, và không nhấn vào các đường dẫn lạ gửi qua tin nhắn hoặc mạng xã hội. Khi nhận thấy dấu hiệu nghi ngờ, cần ngay lập tức gỡ bỏ ứng dụng và đổi mật khẩu tài khoản quan trọng.
Cách phòng tránh và bảo vệ an toàn trực tuyến
Trong bối cảnh các hình thức lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi, việc nâng cao ý thức tự bảo vệ và trang bị các biện pháp an toàn là vô cùng cần thiết để giảm thiểu thiệt hại. Không chỉ dựa vào cơ chế pháp luật, cộng đồng người dùng cần phát huy vai trò chủ động trong việc phòng tránh.
Nâng cao cảnh giác trước các hình thức lừa đảo trực tuyến: Chủ động cập nhật tin tức, học cách nhận diện các chiêu trò giả mạo ngân hàng, đầu tư hay tin nhắn trúng thưởng. Khi nhận được đường link lạ, hãy kiểm tra kỹ nguồn gửi trước khi cung cấp thông tin cá nhân.
Sử dụng mật khẩu mạnh và bật xác thực hai yếu tố: Tạo mật khẩu khó đoán, thay đổi định kỳ và không dùng chung cho nhiều tài khoản. Bật xác thực 2FA giúp tăng cường bảo mật và ngăn chặn truy cập trái phép.
Cập nhật phần mềm, trình duyệt và hệ điều hành thường xuyên: Các bản cập nhật giúp vá lỗi bảo mật, giảm nguy cơ bị hacker khai thác. Chỉ tải ứng dụng từ nguồn chính thống để tránh hình thức lừa đảo trực tuyến qua app giả mạo.
Cẩn trọng khi giao dịch tài chính qua mạng:Kiểm tra địa chỉ website có HTTPS và biểu tượng khóa bảo mật trước khi thanh toán. Tránh chuyển khoản hoặc nhập thông tin ngân hàng qua đường link lạ gửi qua tin nhắn hay mạng xã hội.
Bảo vệ dữ liệu cá nhân khỏi nguy cơ rò rỉ: Không chia sẻ hình ảnh giấy tờ tùy thân hoặc mã OTP qua Internet. Kiểm tra quyền truy cập của các ứng dụng và gỡ bỏ phần mềm yêu cầu quyền không cần thiết.
Xác minh thông tin và báo cáo hành vi lừa đảo kịp thời: Khi phát hiện dấu hiệu bất thường, hãy xác minh trực tiếp với tổ chức liên quan. Gửi báo cáo cho cơ quan chức năng để giúp ngăn chặn sớm các hình thức lừa đảo trực tuyến.
Phối hợp với cơ quan chức năng và tuân thủ pháp luật: Chủ động cung cấp thông tin khi phát hiện hành vi gian lận. Hợp tác chặt chẽ với cơ quan quản lý để tăng hiệu quả phòng chống các hình thức lừa đảo trực tuyến.
Trong kỷ nguyên số hiện nay, hình thức lừa đảo trực tuyến ngày càng đa dạng và tinh vi, đòi hỏi mỗi người dân, doanh nghiệp và tổ chức phải luôn cảnh giác, trang bị kiến thức và kỹ năng phòng tránh phù hợp. Hãy luôn cảnh giác, nâng cao kiến thức, chủ động bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi các âm mưu, thủ đoạn lừa đảo trực tuyến đang ngày càng tinh vi.
Xem thêm: Các Chiêu Trò Lừa Đảo Trên Mạng Và Cách Nhận Biết Để Tự Bảo Vệ Mình
Thanh Ngân
FSC ST AN
